Franz Boas – “Η σκέψη του πρωτόγονου ανθρώπου και η πρόοδος του πολιτισμού” – Εκδόσεις PRiNTA – Γράφει ο Μπουζάρας Δημήτρης .
“Η σκέψη του πρωτόγονου ανθρώπου και η πρόοδος του πολιτισμού”
Το βιβλίο του Franz Boas “Η σκέψη του πρωτόγονου ανθρώπου και η πρόοδος του πολιτισμού”, το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Printa, είναι το σημαντικότερο από την άποψη της παγκόσμιας ιστορίας της ανθρωπολογικής σκέψης βιβλίο του συγγραφέα. Ωστόσο, το βιβλίο ξεπερνά κατά πολύ τις προσδοκίες του αναγνώστη –όπως και όλα τα βιβλία του συγγραφέα–, μιας και πραγματεύεται σε όλο του το εύρος το θέμα, θέτοντας νέες και ενδιαφέρουσες παραμέτρους.
Ένα βιβλίο το οποίο καθίσταται επιτακτικά επίκαιρο στις μέρες μας, λόγω της αυξανομένης συζήτησης της θεωρίας μιας επερχόμενης σύγκρουσης πολιτισμών, ως συνέχειας των συγκρούσεων του ανθρώπινου είδους.
Το θέμα της φυλής, της διαφορετικότητας, της καθαρότητας, απασχόλησε τη σκέψη εδώ και πολλά χρονιά. Πλήθος ερευνών και αποτελεσμάτων ήρθαν στο φως, πολλά εκ των οποίων υιοθετήθηκαν από ομάδες ή έθνη και χρησιμοποιήθηκαν με σκοτεινούς σκοπούς.
Ο Franz Boas θεωρείται ένας από του κυριότερους θεμελιωτές της σύγχρονης Ανθρωπολογίας.
Ήταν Γερμανοαμερικανός ανθρωπολόγος και πρωτοπόρος της σύγχρονης ανθρωπολογίας, αποκαλούμενος και «πατέρας της αμερικανικής ανθρωπολογίας»
Ο Boas ολοκλήρωσε στη Γερμανία το διδακτορικό του στην ψυχολογία, και κατόπιν έκανε μεταδιδακτορική μελέτη στη γεωγραφία. Συμμετείχε σε αποστολή στον βόρειο Καναδά, όπου σαγηνεύτηκε από τον πολιτισμό και τη γλώσσα των Ινουίτ της Νήσου Μπάφιν. Κατόπιν έκανε εργασία πεδίου με τους αυτόχθονες πολιτισμούς και γλώσσες του βορειοδυτικού Ειρηνικού. Το 1887 μετανάστευσε στις ΗΠΑ όπου εργάστηκε αρχικά ως έφορος στο Σμιθσόνιαν. Το 1899 έγινε καθηγητής της ανθρωπολογίας στο πανεπιστήμιο Κολούμπια, όπου παρέμεινε ως το τέλος της σταδιοδρομίας του. Ο Boas επηρέασε βαθιά την ανάπτυξη της αμερικανικής ανθρωπολογίας. Ανάμεσα στους σημαντικότερους μαθητές του συγκαταλέγονται οι Άλφρεντ Λούις Κρέμπερ, η Ρουθ Μπένεντικτ, ο Έντουρντ Σάπιρ, η Μάργκαρετ Μιντ και πολλοί άλλοι.
Γνωρίζουμε πως, αν ήταν δυνατόν να τοποθετήσουμε όλους του κατοίκους του πλανήτη τον ένα δίπλα στον άλλο, σαφώς και το χρώμα θα ήταν μια σημαντική διαφορά του πρώτου, του μεσαίου και του τελευταίου. Το παραπάνω έχει αποκλειστική σχέση με το ενδιαίτημα του καθενός εξ αυτών, καθώς, όπως γνωρίζουμε, όλοι οι κάτοικοι του πλανήτη διαμένουν σε διαφορετικά μέρη, με διαφορετικές κλιματολογικές συνθήκες.
Μέσω της επιστήμης –και όχι μέσω ανυπόστατων, ατεκμηρίωτων και σκοτεινών θεωριών– έγινε γνωστό πως «καθαρή» φυλή δεν υπήρξε και ούτε είναι δυνατόν να υπάρξει, εκτός της περίπτωσης κατά την οποία ένα σύνολο υποκειμένων παραμείνει σε μια περιοχή δίχως εισροές κι εκροές για μεγάλο χρονικό διάστημα. Το σενάριο αυτό, η ίδια η Ιστορία το έχει καταρρίψει, διότι, σε όλες τις ιστορικές περιόδους, είναι εμφανής μια διαρκής κίνηση του ανθρώπινου είδους.
Όλα αυτά, και πολλά περισσότερα που θα μπορούσαμε να παραθέσουμε, μας δείχνουν με σαφήνεια πως οι ομοιότητες είναι περισσότερες και οι κατασκευασμένες ανυπόστατες «διαφορές» που εξυπηρετούν το οτιδήποτε και τον οποιονδήποτε είναι σαφώς λιγότερες και δεν θα πρέπει, απλά, να λαμβάνονται υπόψιν.
Υπάρχουν φυλές;
Τι χαρακτηρίζει μια φυλή;
Έχει εξημερωθεί ο άνθρωπος;
Τι είναι ο πολιτισμός και πώς ερμηνεύεται;
Υπάρχει κάτι που αποδεικνύει μια ανωτέρου επιπέδου οργάνωση των κάτοικων της Ευρώπης;
Το βιβλίο απαντά στα μύχια ερωτήματα όσων έχουν, ή όχι, ασχοληθεί με το θέμα. Ακόμη, δημιουργεί πλήθος έντονων προβληματισμών για μερικά από τα μεγαλύτερα θέματα που απασχολούν την κοινωνία μας, δημιουργώντας μια εύφορη και ευφορική συζήτηση, πρωτίστως με τον εαυτό μας, ενώ συγχρόνως δίνει υπεύθυνες και τεκμηριωμένες απαντήσεις και παρουσιάζει νέες προοπτικές. Θέτει με αυτόν τον τρόπο μια νέα οπτική, πολύ διαφορετική από εκείνη που θεωρούσαμε ως δεδομένη, πλαισιωμένη περίτεχνα με ένα πλήθος παραδειγμάτων με εξαιρετικό ενδιαφέρον.
Ο Βoas, με γλαφυρές περιγραφές και αμεσότητα στη γραφή, χρησιμοποιεί απλή και κατανοητή γλώσσα και αυτό είναι ένα από τα σημαντικότερα προσόντα του ογκώδους αυτού τόμου, ο οποίος διαβάζεται με ευκολία και ευχαρίστηση.
Παρότι εξηγούνται όροι και θεωρίες, ο αναγνώστης δεν θα βρει δυσνόητα σημεία στο βιβλίο, αντ’ αυτού, θα βρει απλοποιημένη και εύπεπτη επιστημονική γνώση, ικανή να αλλάξει όχι μόνο τη σκέψη και την αντίληψη αλλά και την πορεία της ζωής του. Αυτό καθιστά το βιβλίο ένα σύγγραμμα πλήρως κατανοητό, το οποίο ταυτόχρονα αποτελεί εργαλείο το οποίο, πέραν της τέρψης, είναι ικανό να προσφέρει με γενναιοδωρία γνώση και πληροφορία, σε απλούς αναγνώστες, φοιτητές ή ερευνητές.
Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να επισημάνουμε κάτι ακόμα, το οποίο είναι σημαντικό. Η θεματολογία τού εν λόγω βιβλίου δεν μπορεί να θεωρηθεί παρωχημένη και αυτό διότι, πέραν των μετέπειτα προόδων οι οποίες επιτεύχθηκαν στους τομείς ενδιαφέροντος, το ίδιο αποτέλεσε το έναυσμα, την αφετηρία για σημαντικές αναθεωρήσεις σε ζητήματα που πραγματεύτηκε, όπως εκείνα που αφορούν τις φυλές, τα ζητήματα που αφορούν τον πολιτισμό και τη σκέψη του ανθρώπου – και, φυσικά, όχι μόνο τού (εντός πολλών εισαγωγικών) «πρωτόγονου». Το παραπάνω κατέστη δυνατό διότι ο συγγραφέας εξετάζει μέσα από αυτή του την εργασία τον άνθρωπο, όχι μόνο από ιστορική και αρχαιολογική άποψη, αλλά και από ανθρωπολογική.
Για ποιους λόγους οι Μωαμεθανοί κατάφεραν να ασκήσουν βαθιά επιρροή σε διάφορες φυλές;
Για ποιους λόγους οι Λευκοί δεν κατάφεραν να επηρεάσουν τον πολιτισμό των νέγρων στον ίδιο βαθμό;
Υπάρχει ουσιώδης διαφορά στον τρόπο σκέψης του πρωτόγονου και του πολιτισμένου ανθρώπου;
Για ποιους λόγους η φυλετική προκατάληψη εξακολουθεί να είναι σημαντικός παράγων στη ζωή μας;
Έχουν όλοι τις ίδιες ευκαιρίες;
Σε ποια έκταση τα ανατομικά χαρακτηριστικά καθορίζουν τις διανοητικές δραστηριότητες;
Είναι τα ανατομικά χαρακτηριστικά σημάδι κατωτερότητας;
Για ποιους λόγους συγκεκριμένοι μεγάλοι πολιτισμοί μοιάζουν με αδύναμες απαρχές που αναστάλθηκαν, στην αρχή της «παιδικής ηλικίας», σε ένα πρώιμο στάδιο ανάπτυξης και κάποιες φυλές δεν στάθηκαν ικανές να ανέλθουν σε βαθμίδα;
Για ποιους λόγους η Λευκή φυλή ανάπτυξε έναν πολιτισμό οποίος τελικά κατά ένα μεγάλο ποσοστό επιβλήθηκε στον υπόλοιπο κόσμο;
Σε ποιον τελικά ανήκουν τα εύσημα αυτού του πολιτισμού; Τι είδους αποτέλεσμα είναι;
Το βιβλίο θεωρήθηκε ένα από τα σημαντικότερα του προηγουμένου αιώνα. Εφάμιλλο σε αξία με αυτά του S. Freud ή του A. Einstein. Θα πρέπει να γνωρίζουμε επίσης πως ήταν ένα από τα βιβλία που επηρέασαν βαθιά τα αντιρατσιστικά κινήματα και υιοθετήθηκαν από αυτά, ιδιαίτερα στη Β. Αμερική. Τέλος, ήταν ένα από τα βιβλία που το ναζιστικό καθεστώς παρέδωσε στην πυρά – και αυτό από μόνο του λέει πολλά.
Κάθε διαχωρισμός, εξ ορισμού, καθιστά το μέλλον του είδους δυσοίωνο. Ανυπόστατες ιδέες και θεωρίες αβάσιμες, οι οποίες διαχωρίζουν το ανθρώπινο είδος, κατασκευάστηκαν και θα συνεχίζουν να κατασκευάζονται και, δυστυχώς, να διατηρούνται στο διηνεκές, λόγω σκοπού ή άγνοιας.
Θα πρέπει, ωστόσο, με ψυχραιμία και αντικειμενικότητα να προσεγγίζουμε το θέμα, να μάθουμε να αναγνωρίζουμε και να φιλοξενούμε διαφορετικές απόψεις, να εντείνουμε την προσπάθεια για την κατάκτηση της κριτικής σκέψης και να θέσουμε στον επίκεντρο τον άνθρωπο. Το “Η σκέψη του πρωτόγονου ανθρώπου και η πρόοδος του πολιτισμού” είναι ξεκάθαρα ένα βιβλίο που προσφέρει τα μέγιστα προς αυτή την κατεύθυνση.
Ένα βιβλίο ορόσημο, βαθιά ανθρώπινο, το οποίο μιλά για την πραγματική Ιστορία, φέρνει στην επιφάνεια στοιχεία που αποκρύφθηκαν επιμελώς και συμπεράσματα που πολλές φορές λανθασμένα κυριάρχησαν στη συλλογική μας συνείδηση.
Πραγματεύεται ένα θέμα το οποίο βρίσκεται μεν συνεχώς στην επικαιρότητα, αλλά χρησιμοποιείται επισταμένως, ενδύεται χρησιμοποιούμενο το μανδύα της μοναδικής αλήθειας και το οποίο είναι ικανό να υπονομεύει καθοριστικά την ιστορική και πολιτική μας παιδεία, ανοίγοντας δρόμους για νέες απρόσμενες εξάρσεις παθών και εγκλημάτων.
Ένα θέμα το οποίο χρησιμοποιήθηκε και συνεχίζει να χρησιμοποιείται από σκοτεινές και εκτός νόμου ομάδες, οι οποίες τοποθετούν τον εαυτό τους πάνω από τους νόμους και την Ιστορία, ως δήθεν αλάνθαστες, αμόλυντες κι αναμάρτητες.
Ο συγγραφές δεν ζητά να πείσει τον αναγνώστη, σκοπός του είναι να διατηρηθεί το προνόμιο της αμφιβολίας και ζητά από εκείνον να έχει ανοιχτό μυαλό και πνευματική τόλμη. Όλοι γνωρίζουμε πως οι πρώτοι διαχωρισμοί είναι Δυτική εφεύρεση, πως κανένας πολιτισμός δεν είναι κατώτερος ή ανώτερος από κάποιον άλλο και θα πρέπει να γνωρίζουμε πως ακόμα και ο πιο απομακρυσμένος λαός στα βάθη του Αμαζονίου –αν έχουμε αφήσει κάποιον– έχει και παράγει πολιτισμό, έχει και παράγει Ιστορία – και θα πρέπει να έχει και να παράγει μέλλον.
Μπουζάρας Δημήτρης
Εκδόσεις PRiNTA
Οι απόψεις του εκάστοτε άρθρου, αντικατοπτρίζουν την προσωπική άποψη του συντάκτη. Προτείνουμε, ο εν δυνάμει αναγνώστης, αφενός να προβαίνει σε έλεγχο αγοράς, για την εύρεση της πιο συμφέρουσας τιμής, αφετέρου κατά την αγορά, να επισκέπτεται οποιοδήποτε βιβλιοπωλείο, ώστε να ελέγξει από μόνος του, κατά πόσο το συγκεκριμένο ανάγνωσμα, καλύπτει τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα του.
