Alice Miller – “Το ξύπνημα της Εύας” – Εκδόσεις Ροές -Γράφει ο Μπουζάρας Δημήτρης.
“Το ξύπνημα της Εύας” είναι το δεύτερο βιβλίο τηςπου μεταφράσθηκε στην ελληνική, από τις εκδόσεις Ροές. Μετά τη διεθνή επιτυχία, τη μεγάλη αποδοχή και αγάπη, που γνώρισε το πρώτο βιβλίο “Οι φυλακές της παιδικής μας ηλικίας ή Το δράμα του προικισμένου παιδιού”, το δεύτερο βιβλίο έρχεται να μας αποδείξει πως όσα ζητήματα επισημάνθηκαν στο βιβλίο εκείνο μπορούν να ξεπερασθούν.
Η Alice Miller (1923-2010) σπούδασε στη Βασιλεία φιλοσοφία, ψυχολογία και κοινωνιολογία. Εκπαιδεύτηκε στη Ζυρίχη ως ψυχαναλύτρια και, για 20 χρόνια, άσκησε αυτό το επάγγελμα ενώ παράλληλα δίδασκε. Το 1980 ασχολήθηκε με τη συγγραφή βιβλίων. Δημοσίευσε συνολικά 13 βιβλία (μεταφρασμένα μέχρι σήμερα σε 30 γλώσσες), με τα οποία γνωστοποίησε στο ευρύ κοινό τα αποτελέσματα των ερευνών της όσον αφορά τις αιτίες και τις συνέπειες των τραυμάτων της παιδικής ηλικίας. Ασχολήθηκε συστηματικά με τους κρυφούς χειρισμούς των γονέων κατά τη διάρκεια της ανατροφής των παιδιών τους, με τις διάφορες στρατηγικές προφύλαξης ενάντια στα τραύματα της παιδικής ηλικίας, με τις συνέπειες της απώθησης αυτών των τραυμάτων σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο και, τέλος, με τις σύγχρονες δυνατότητες ανάλυσης των συνεπειών των παιδικών τραυμάτων.
Στο εξώφυλλο, μας υποδέχεται ένα μικρό κορίτσι με βλέμμα απόγνωσης, απορίας, προβληματισμού, φόβου. Φορά ένα κασκόλ από πούπουλα, δείγμα της πρόωρης εισόδου στον πραγματικό κόσμο, στον κόσμο των ενηλίκων. Έναν κόσμο πολύ διαφορετικό από αυτόν που ίσως φανταζόταν. Γιατί όμως κορίτσι; Το κορίτσι συμβολίζει την αναγέννηση, τη ζωή, την ελπίδα, τη συνεχεία, το μέλλον. Ένα κορίτσι που, πιθανόν, έχει υποστεί κάποια μορφή βίας –θέμα που πραγματεύεται το βιβλίο– και είναι πλέον προγραμματισμένο να συνεχίσει την παράδοση στην επόμενη γενιά, μιας και η επαφή με το δικό της παιδί θα είναι άμεση, διαρκής και στενή.
Ως χρώμα εξωφύλλου επιλέχθηκε, και σε αυτό το βιβλίο, το μπλε. Συμβολίζει το βάθος της αγάπης, την ηρεμία που θα πρέπει να υπάρξει στη ζωή του παιδιού, τη σταθερότητα και την εμπιστοσύνη που οφείλουν να του παρέχουν οι γονείς. Την πίστη και την αφοσίωση που έχει στους γονείς εκείνο και αντιστοίχως την πίστη και αφοσίωση που θα πρέπει να επιδεικνύουν οι γονείς από τη μεριά τους. Τέλος, την εξασφάλιση σωματικής και ψυχικής υγείας, για την επούλωση κάθε είδους τραυμάτων, που οφείλουν να του παρέχουν.
Στον πρόλογο, η συγγραφέας εξηγεί τους λόγους και τον τρόπο γραφής του βιβλίου, διατυπώνοντας τις θέσεις της με σαφήνεια και ακρίβεια. Παραθέτει λεπτομερή και αναλυτική εξήγηση των όρων που χρησιμοποιεί. Τονίζει πως το βιβλίο δεν προορίζεται για ειδικούς, αλλά για ανθρώπους που στοχάζονται και είναι ανοιχτοί σε ερεθίσματα.
Η συγγραφέας πραγματεύεται τα αποτελέσματα που έχει η επιβολή κάθε μορφής βίας –από την πιο ήπια έως την πιο σκληρή– στην παιδική ψυχή και στο σώμα. Με οδηγό τις νέες έρευνες στο θέμα, αποκαλύπτει πως το σώμα αποθηκεύει όλες αυτές τις πληροφορίες των πρώιμων εμπειριών, πληροφορίες που έχουμε την εντύπωση πως μπορούμε να διαγράψουμε, να παρακάμψουμε, να κρύψουμε.
Αποκαλύπτει πώς και γιατί τελικά δεν είναι εφικτό ούτε να διαγράψουμε, ούτε να παρακάμψουμε, ούτε να κρύψουμε αυτές τις πληροφορίες. Ακόμη, φανερώνει τους λόγους οι οποίοι δεν συνηγορούν σε αυτό και το μόνο αποτέλεσμα των προσπαθειών μας είναι πάντα μια εικονική απώθησή τους. Εξηγεί πώς θα καταφέρουμε τελικά να το επιτύχουμε, ώστε τα αποτελέσματα να είναι θετικά τόσο προς εμάς τους ίδιους –αποκλείοντας το ενδεχόμενο εμφάνισής τους με τη μορφή ασθένειας– όσο και προς τα δικά μας παιδιά, αλλά και την κοινωνία στο σύνολό της.
Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη: στο πρώτο μέρος, ξεκαθαρίζει πως o ο εγκέφαλος του νεογέννητου είναι Tabula Rasa και εξηγεί ποιοι είναι οι λόγοι που καθιστούν καθοριστικές τις πρώτες εβδομάδες του νεογέννητου.
Πώς προκαλείται και γιατί η συναισθηματική αμνησία; Πώς εμπειρίες της παιδικής ηλικίας στερεώνονται, ριζώνουν, γίνονται πεποιθήσεις, τις οποίες υπηρετούμε και επιβεβαιώνουμε καθημερινά με καταστροφικά αποτελέσματα τόσο για εμάς όσο και για την κοινωνία;
Από πού πηγάζει το κακό; Πώς δημιουργείται η βία; Είναι το κακό αναγκαστικά κομμάτι της ανθρώπινης φύσης; Πότε νιώθουμε την ανάγκη επιβολή βίας και πώς λειτουργεί ο κύκλος της;
Πότε και πώς διαπλάθεται ο χαρακτήρας του παιδιού; Τι αποτελέσματα μπορούν να φέρουν ακόμη και πιο ήπιες μορφές σωματική βίας; Ποιες είναι οι αίτιες ώστε ένα παιδί κάποια στιγμή να φτάνει σε άκρατη βιαιότητα στην εφηβική ηλικία; Γιατί αποτυγχάνουμε να καταλάβουμε το παιδί μας ώστε να είμαστε δίκαιοι μαζί του;
Γιατί επιτρέπουμε στον εαυτό μας σε κάποιους τομείς να εκφράζει τα πραγματικά του συναισθήματα και σε κάποιους άλλους όχι; Πώς αποθηκεύονται και με τι μορφή όλες αυτές οι πληροφορίες στο σώμα; Πώς αποκωδικοποιούνται τα μηνύματα του σώματος; Πώς εκδηλώνονται όλες αυτές οι πληροφορίες που λαμβάνει το σώμα και ποιες είναι οι μορφές εκδήλωσής τους; Ποια είναι τα οδυνηρά τους αποτελέσματα και ποιος ο τρόπος αντιμετώπισής τους; Ποιος είναι ο ρόλος του φόβου και τι φοβόμαστε περισσότερο; Από πού θα ξεκινήσει η αλλαγή;
Μερικά από τα φλέγοντα ερωτήματα που απαντώνται στον παρόντα τόμο.
Παραθέτει στοχευμένα και αναλυτικά παραδείγματα από βιογραφίες ηγετών και δικτατόρων –Γκορμπατσόφ, Χίτλερ, Στάλιν, Τσαουσέσκου–, εξηγεί τις διαφορές και τις ομοιότητες, αναλύει αφενός πως «δουλεύει» ο προγραμματισμός τον οποίο είχαν υποστεί οι δικτάτορες και αφετέρου τα αποτελέσματα αυτής της προδιαγεγραμμένης πορείας.
Μιας πορείας η οποία δεν εμπεριείχε την αναγνώριση των συμπτωμάτων και φυσικά την ίαση. Τα αποτελέσματα, τόσο σε εκείνους όσο και στην κοινωνία, είναι γνωστά σε όλους.
Στον αντίποδα, παρουσιάζει την περίπτωση ατόμων που προγραμματίσθηκαν με γνώμονα την αγάπη, την αποδοχή, την ελευθερία στη γνώση (Γκορμπατσόφ). Τέλος, παραθέτει πλήθος παραδειγμάτων καθημερινών ανθρώπων, μέσα από περιστατικά αλιευμένα από την πολύχρονη πείρα και εμπειρία της, τα οποία παρουσιάζουν του λόγου το αληθές. Ερμηνεύει κι εξηγεί περιπτώσεις ατόμων που, ενώ είχαν υποστεί βία στο παρελθόν, παρ’ όλα αυτά δεν την εκφράζουν και ζουν μια κανονική ζωή.
Μιλά ακόμη για τη σιωπή της εκκλησίας και γενικά των θρησκειών, ξεκαθαρίζοντας πως καμία θρησκεία δεν υποθάλπει τη βία ή το σαδισμό. Διευκρινίζει πως όλα είναι αποτέλεσμα του ανθρωπίνου και μόνο παράγοντα και φυσικά της κακής «μαθητείας» της μαύρης παιδαγωγικής όπως την ονομάζει, τη μέθοδο και τα αποτελέσματα της οποίας αναλύει διεξοδικά στο βιβλίο.
Επίσης, τολμά να στηλιτεύσει την κοινωνία για το ευρύ φάσμα ιδεολογικής επικάλυψης φονταμενταλιστικών προφάσεων για πράξεις εκδίκησης, τις οποίες οι περισσότεροι από εμάς τους γονείς, κάποιες φορές, ακούσια η εκούσια, όχι μόνο αποδεχόμαστε, αλλά και επιδιώκουμε.
Στο δεύτερο μέρος, μέσα από επιστολές και απαντήσεις, δίνει περισσότερες και πιο αναλυτικές πληροφορίες, ώστε να γίνει εύκολα κατανοητό το ψυχολογικό πλαίσιο μέσα στο οποίο καλούνται να ζήσουν τα παιδιά, τη στιγμή της επιβολής, αλλά και μετέπειτα. Σπάει το ταμπού της παραδοσιακής παιδαγωγικής, φέρνοντας στο φως τα καταστροφικά της αποτελέσματα, τόσο εντός του μικρού πυρήνα της οικογένειας όσο και σε όλο το εύρος της κοινωνίας.
Στηλιτεύει τα λάθη των ψυχαναλυτών και την αλόγιστη χρήση φαρμάκων και εντοπίζει τη λύση του προβλήματος στην απλότητά του, με τρεις λέξεις, τρεις απλές κινήσεις, οι οποίες όμως είναι στοιχεία απαραίτητα ώστε τα άτομα να είναι ικανά στην ενήλικη ζωή για τη λήψη ορθολογικών επιλογών.
Στο τρίτο μέρος, παρουσιάζει τρόπους, δρόμους και συμπεριφορές ικανές να ανατρέψουν αυτή την οδυνηρή κατάσταση, ώστε να επαναφέρουν την ισορροπία, την καλύτερη δυνατή ποιότητα ζωής.
Εκτός των άλλων πολύ κατατοπιστικών και επιτυχημένων παραδειγμάτων, ξεχωρίζει αυτό του Ιησού Χριστού. Αντικατοπτρίζει επακριβώς την αλήθεια των λόγων και των όσων υποστηρίζει, παρουσιάζοντας τη στάση των γονέων Του ως φωτεινό παράδειγμα αγάπης, αφοσίωσης, εμπιστοσύνης, αποδοχής και το λαμπερό αποτέλεσμα αυτής της επιλογής τους. Επαναστατεί αμφισβητώντας παραδεδεγμένες αντιλήψεις και τίθεται ενάντια στη λανθασμένη θεωρία της εκ Θεού προερχόμενης τιμωρίας.
Το εναργές ύφος του κειμένου, σε συνδυασμό με τη ζωντάνια και την αμεσότητα του λόγου, δημιουργεί ένα κλίμα οικειότητας, μετατρέποντας τον επιστημονικό της λόγο σε ένα εργαλείο προσιτό και κατανοητό από το ευρύ κοινό στο οποίο απευθύνεται. Με αφοπλιστική ειλικρίνεια, δεν καταγγέλλει και δεν μεμψιμοιρεί, παραθέτει γεγονότα, έρευνες και αποτελέσματα, ενημερώνει, χαράζει το δρόμο. Μια ευφυής και συνθετική εργασία ετών παραδίδεται στο αναγνωστικό κοινό, η οποία στηρίζεται σε δεδομένα δεκαετιών και κοπιαστικής δουλειάς στο πιο ανεκτίμητο και πολυπλοκότερο όλων, την παιδική ψυχή.
Η συγγραφέας αναδεικνύει τις συνέπειες της παιδικής κακομεταχείρισης. Υποστηρίζει με αποδείξεις και ατράνταχτα επιχειρήματα πώς ταυτίζονται με τη άρνηση των παλαιών τραυμάτων, γεγονός που οδηγεί στο να βλάψουμε, να «μολύνουμε» τις επόμενες γενεές και να τις προγραμματίσουμε για έναν ακόμη φαύλο κύκλο βίας, εκτός αν αναγνωρισθούν και θεραπευτούν. Αποκαλύπτει πως η «μυστική συνταγή» για να το επιτύχουμε είναι εξαιρετικά απλή και βρίσκεται σε κοινή θέα.
Υποστηρίζει ένθερμα πως πρέπει να γνωρίζουμε τη διαφορά του καλού με το κακό. Προτείνει τρόπους ώστε να ξεφύγουμε από τη συναισθηματική ανωριμότητα και να πάψουμε να τελούμε μόνο κατ’ όνομα ενήλικες, λειτουργώντας ως κακομαθημένα παιδιά που όχι μόνο δεν μπορούν να διορθώσουν το λάθος, αλλά ούτε καν να το εντοπίσουν.
Μιλά για τη δυσκολία των παιδιών στη διαχείριση πρόσληψης της βίας, της απόρριψης, της έλλειψης γνήσιας αφοσίωσης, ειδικά από ανθρώπους που αγαπούν και εμπιστεύονται. Ξεκαθαρίζει και παρουσιάζει παραδείγματα που μας βοηθούν να κατανοήσουμε πως η βία που ασκούμε στα παιδιά μας –οποιασδήποτε μορφής, έντασης και έκτασης– δεν φέρνει μακροπρόθεσμα παρά μόνο αρνητικά αποτελέσματα.
Εν κατακλείδι, κατευθύνει, διδάσκει τρόπους, αναλύει τις μεθόδους ώστε να είμαστε σε θέση όχι μόνο να αναγνωρίσουμε και να αποκρυπτογραφήσουμε τις εντολές που ηχούν χρόνια στο μυαλό και αποθηκεύονται στο σώμα μας, αλλά και να αποδεσμευτούμε από τις αλυσίδες ετών, οι οποίες –όπως προανέφερα– μεταφράζονται μακροπρόθεσμα σε απειλή για τα παιδιά, την υγεία μας, την κοινωνία.
Η πρωτοτυπία του θέματος έγκειται στην οπτική γωνία μέσα από την οποία η συγγραφέας προσεγγίζει το θέμα και η συσχέτισή του με νέες παραμέτρους: κοινωνικές συμπεριφορές, πολιτικά φαινόμενα κ.ά. Η καινοτομία της γραφής της θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι η αμεσότητα του επιστημονικού της λόγου. Η απλότητα με την οποία παρουσιάζει έννοιες δυσκολονόητες, καθιστώντας τες κατανοητές στο ευρύ κοινό. Επίσης, στα θετικά του βιβλίου θα πρέπει να προστεθεί η εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και αποκαλυπτική συνέντευξη της συγγραφέα –εφ’ όλης της ύλης– η οποία παρατίθεται στο τέλος.
Ένα βιβλίο που, σελίδα σελίδα, εγείρει προβληματισμούς, δημιουργεί γόνιμες αμφιβολίες και ωθεί στην εξεύρεση λύσεων σε προβλήματα ετών. Προβλήματα που δεν είναι εύκολο όχι μόνο να αναγνωρισθούν, αλλά ούτε να γίνουν ορατά χωρίς την απαραίτητη γνώση και τα οποία απαιτούν άμεσες και σωστές επιλογές.
Πρόκειται για ένα βιβλίο προσεγμένο στη λεπτομέρεια, αρχής γενομένης από την επιλογή της φωτογραφίας του εξωφύλλου, του χρώματος αλλά και του εξαιρετικά ενδιαφέροντος όσο και φλέγοντος θέματος. Η συγγραφέας μάς δίνει τη δυνατότητα να αναγνωρίσουμε τον εαυτό μας, να ερμηνεύσουμε τις πράξεις και τις επιλογές μας, να γνωρίσουμε τα αίτια και την προέλευσή τους. Αναγνωρίζοντας τα παραπάνω, γνωρίζουμε πως έχουμε επιλογές, μπορούμε να αλλάξουμε πολλά στη ζωή μας – το πρώτο βήμα έγινε.
Είναι στο χέρι μας να δώσουμε τέλος στα σκοτεινά χρόνια, να δημιουργήσουμε μια νέα εποχή. Να εντάξουμε σε αυτή την αγάπη για τον άνθρωπο, τα δικαιώματα της αξιοπρέπειας, της υγείας, της παιδείας, τη δυνατότητα ελεύθερης γνώσης και όλα όσα εξευγενίζουν την ανθρώπινη ύπαρξη.
Αυτό που θα δημιουργηθεί ίσως να είναι τελικά ο παράδεισος, ένας παράδεισος όπου ευτυχία δεν θα είναι η υπακοή με τη βία, ούτε θα υφίσταται αποδοχή και επιβολή της άγνοιας. Ένα είναι σίγουρο, πως ούτε σε αυτόν ούτε στον παράδεισο της Βίβλου δεν θα έχει, ούτε είχε ποτέ, ούτε πρέπει να έχει χώρο η βία – και σαφέστατα το ξύλο δεν μπορεί να προήλθε από ένα χώρο που ονομάζεται παράδεισος!
Ένα βιβλίο που μπορεί να ανήκει στα επιστημονικά συγγράμματα αν και απευθύνεται στο ευρύ κοινό, ένα βιβλίο που δεν είναι απλώς αποτέλεσμα καλών προθέσεων αλλά αποτέλεσμα, εκτεταμένης και πολύχρονης έρευνας, τριβής με το αντικείμενο επί δεκαετίες, αστείρευτης γνώσης, εμπειρίας και ήθους.
Οι απόψεις του εκάστοτε άρθρου, αντικατοπτρίζουν την προσωπική άποψη του συντάκτη. Προτείνουμε, ο εν δυνάμει αναγνώστης, αφενός να προβαίνει σε έλεγχο αγοράς, για την εύρεση της πιο συμφέρουσας τιμής, αφετέρου κατά την αγορά, να επισκέπτεται οποιοδήποτε βιβλιοπωλείο, ώστε να ελέγξει από μόνος του, κατά πόσο το συγκεκριμένο ανάγνωσμα, καλύπτει τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα του.
