Πρωτομαγιά – Ηθη,έθιμα και συμβολισμοί στην Ελλάδα -Γράφει η φιλόλογος-ποιήτρια Αγγελική Αγγελοπούλου.

ΠΡΩΤΟΜΑΓΙΑ: ΗΘΗ, ΕΘΙΜΑ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Η Πρωτομαγιά συνδυάζει αρχέγονα λατρευτικά στοιχεία που σχετίζονται με τη λατρεία των νεκρών και την αναγέννηση της φύσης και έχει τις ρίζες της στην

αρχαιότητα. Είναι η πρώτη ημέρα του Μαΐου και η γιορτή της Άνοιξης. Ο Μάιος, σύμφωνα με την παράδοση, πήρε το όνομά του από τη ρωμαϊκή θεότητα

Maia (Μάγια), η οποία ονομάστηκε έτσι από την ελληνική λέξη Μαία που σημαίνει τροφός και μητέρα.

Ο Μάιος είναι ο 5ος μήνας του χρόνου και αντιστοιχεί στον αρχαίο μήνα Θαργηλίωνα όπου γιορτάζονταν τα περίφημα Ανθεοφόρια. Ήταν αφιερωμένος στη

θεά της γεωργίας Δήμητρα και την κόρη της Περσεφόνη, που σύμφωνα με τον μύθο, τον μήνα αυτόν έβγαινε από τον Άδη και ανέβαινε στη γη. Στην αρχαία Ρώμη

γίνονταν παρόμοιες γιορτές που τις ονόμαζαν "ροσύλλια", τις οποίες διατήρησαν και οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες.

Κατά την παράδοση, στο μήνα Μάιο συνυπάρχουν οι ιδιότητες του καλού και του κακού, της αναγέννησης και του θανάτου και ξεκινούν να εκδηλώνονται από την

πρώτη του κιόλας μέρα, την Πρωτομαγιά. Η αρχαιότατη γιορτή της Πρωτομαγιάς που συνεχίστηκε μέχρι τις μέρες μας, ήταν τα Ανθεστήρια, η γιορτή των λουλουδιών, η

πρώτη επίσημη γιορτή ανθέων των Ελλήνων, κατά τη διάρκεια των οποίων πομπές με κανηφόρες που έφερναν άνθη βάδιζαν με μεγαλοπρέπεια προς τα ιερά. Ιδρύθηκαν

πρώτα στην Αθήνα και έπειτα πήραν πανελλήνια μορφή, αφού διαδόθηκαν και σ άλλες πόλεις της Ελλάδος.

Σύμφωνα με το μύθο, στα Ανθεστήρια «ανασταινόταν» ο… σκοτωμένος θεός Ευάνθης, επίθετο του Διόνυσου, από το χυμένο αίμα του οποίου φύτρωσε η άμπελος.

Όταν οι Ρωμαίοι κατάκτησαν την Ελλάδα, η γιορτή της Πρωτομαγιάς, δεν έπαψε να υπάρχει αλλά εμπλουτίστηκε γιατί και οι δύο λαοί πίστευαν, ότι τα λουλούδια

αντιπροσωπεύουν την ομορφιά των θεών και φέρνουν δύναμη, δόξα, ευτυχία και υγεία.

Με το πέρασμα των αιώνων, η αρχική έννοια της Πρωτομαγιάς αλλοιώθηκε και επιβίωσαν έθιμα ως απλές λαϊκές γιορτές ( περιφορά δέντρων, πράσινων κλαδιών ή

στεφάνων με λουλούδια, ανακήρυξη του βασιλιά ή της βασίλισσας του Μάη, χορός γύρω από ένα δέντρο ή ένα στολισμένο κοντάρι-γαϊτανάκι).

Η Πρωτομαγιά είναι μία από τις ελάχιστες γιορτές, χωρίς θρησκευτικό περιεχόμενο, με εκδηλώσεις που απαντώνται στον λαϊκό πολιτισμό και άλλων ευρωπαϊκών λαών,

οι οποίες έχουν διατηρηθεί ως τις μέρες μας.

● Σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας, το στεφάνι πλέκεται  την παραμονή της Πρωτομαγιάς και είναι ίσως το μοναδικό έθιμο που μας δένει με την παραδοσιακή

Πρωτομαγιά. Κατασκευαζόταν με βέργα από ευλύγιστο και ανθεκτικό ξύλο κρανιάς η κλήματος και στολίζονταν με λουλούδια και καρπούς, στάχυα,  κρεμμύδι και

σκόρδο για το μάτι.

● Η Πρωτομαγιά στη Δυτική Μακεδονία συνδέεται με έθιμα και τραγούδια γονικού χαρακτήρα. Τα αγόρια κόβουν κλαδιά οξιάς και τα κορίτσια στήνουν χορούς

πιάνοντας το Μάη.

 ● Στη Φλώρινα συναγωνίζονται ποιος θα μαζέψει πρώτος λουλούδια να φτιάξει στεφάνια και να τα κρεμάσουν πρώτοι στην εξώπορτα του σπιτιού για το καλό, για

γούρι.

● Στην Κοζάνη και αλλού τραγουδούν στολισμένοι με πράσινα λουλούδια από την εξοχή εξυμνώντας τις ομορφιές της φύσης και της ζωής.

Την ίδια μέρα οι γυναίκες συγκεντρώνουν τα χόρτα που χρησιμοποιούν για τα βότανα. Επισκέπτονται τα νεκροταφεία για να καθαρίσουν τους τάφους, να ανάψουν

κεριά και όταν γυρίσουν στα σπίτια φτιάχνουν πίτα και την μοιράζουν στη γειτονιά ή στους φτωχούς για το συχώριο.

● Στο Πήλιο 10-12 άτομα μεταμφιεσμένοι σαν γιατρός, γενίτσαρος, δικαστής, κλπ  παίρνουν μαζί τους ένα νεαρό καλυμμένο με λουλούδια που τον αποκαλούν

μαγιόπουλο και τον περιφέρουν στο χωριό χορεύοντας και τραγουδώντας.

● Σε κάποια νησιά του Αιγαίου, τα κορίτσια σηκώνονται την αυγή και παίρνουν μαζί τους τα λουλούδια, που έχουν μαζέψει από την παραμονή και πηγαίνουν στα πηγάδια

να φέρουν το «αμίλητο νερό» (αμίλητο γιατί το κουβαλούν χωρίς να μιλούν). Όταν το φέρνουν στο σπίτι, πλένονται όλοι με αυτό.

● Στην Αγιάσο της Λέσβου, φτιάχνουν στεφάνια από όλα τα λουλούδια και βάζουν μέσα δαιμοναριά, άγριο χόρτο με πλατιά φύλλα και κίτρινα λουλούδια για

να δαιμονίζονται οι γαμπροί.

● Στη Σέριφο, από το βράδυ της παραμονής, κρεμούν στην πόρτα ένα στεφάνι από λουλούδια τσουκνίδες, κριθάρι και σκόρδο.

● Σε χωριά της Κέρκυρας, οι κάτοικοι περιφέρουν έναν κορμό κυπαρισσιού, σκεπασμένο με κίτρινες μαργαρίτες που γύρω του έχει ένα στεφάνι με χλωρά κλαδιά.

Με το μαγιόξυλο αυτό, οι νέοι εργάτες ντυμένοι με κάτασπρα παντελόνια και πουκάμισα και κόκκινα μαντήλια στο λαιμό βγαίνουν στους δρόμους, τραγουδώντας

το Μάη.

● Στις περιοχές της Σμύρνης, την παραμονή της Πρωτομαγιάς, οι αγρότες πηγαίνουν στην εξοχή, για να κόψουν οτιδήποτε έχει καρπό: σιτάρι, κριθάρι, σκόρδα,

κρεμμύδια, κλαδιά συκιάς με τα σύκα, κλαδιά αμυγδαλιάς με τα αμύγδαλα, κλαδιά ροδιάς με τα ρόδια.

● Το Πήδημα της φωτιάς είναι ένα έθιμο όπου νέοι και γυναίκες μεγάλης ηλικίας μαζεύονται την παραμονή της Πρωτομαγιάς, μόλις δύσει ο ήλιος και ανάβουν φωτιές

με ξερά κλαδιά που έχουν συγκεντρώσει αρκετές μέρες πριν. Όσο η φωτιά είναι αναμμένη, οι γυναίκες χορεύουν κυκλικούς χορούς γύρω από τη φωτιά και

τραγουδούν παραδοσιακά τραγούδια για την Πρωτομαγιά. Τα νέα παιδιά, αφού βρέξουν τα μαλλιά και τα ρούχα τους, πηδούν πάνω από τις φωτιές σαν μία

συμβολική πράξη που αποσκοπεί στο να διώξει τον χειμώνα και την αρρώστια. Στην συνέχεια όλοι παίρνουν έναν δαυλό από φωτιά και την πηγαίνουν στο σπίτι

τους για να φύγουν όλα τα κακά.

Υπάρχουν και άλλα πολλά έθιμα της Πρωτομαγιάς που γιορτάζονται σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, όπως το Μαγιόπουλο, το οποίο ονομάζουν ακόμα Φουσκοδένδρι

ή Ζαφείρη και γιορτάζεται στην Ήπειρο και στη Θεσσαλία, το έθιμο του Κλήδωνα (είδος λουλουδιού) στο δήμο Κόζιακα, το έθιμο της πιπεργιάς στην Εύβοια και τα

Ξόρκια της Πρωτομαγιάς για το διώξιμο των φιδιών στην Ήπειρο.

 Πέρα από τα σύνθετα ανοιξιάτικα δρώμενα, την Πρωτομαγιά έβγαιναν όλοι στο ύπαιθρο και κυλιόνταν στο γρασίδι σε μια προσπάθεια να μεταδώσουν στο σώμα

τους τη δροσιά της χλόης, επειδή υπήρχε η αντίληψη ότι ο Μάης τα κάνει όλα νέα. Όλα αυτά αποδεικνύουν την άρρηκτη συνέχεια της πολιτισμικής μας κληρονομιάς

από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.

Αγγελική Αγγελοπούλου© 2024

Η Αγγελική Αγγελοπούλου γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα. Σπούδασε Γαλλική και Ελληνική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Η ενασχόληση της με τις ξένες γλώσσες και η αγάπη της για τα ταξίδια, της άνοιξαν κρυμμένους ορίζοντες. Μαθήτευσε κοντά σε αξιόλογους και καταξιωμένους δασκάλους στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, που την βοήθησαν να ανακαλύψει το «λογοτεχνικό» της στίγμα. Περνώντας από όλα τα είδη γραπτού λόγου, σταμάτησε στην ποίηση, περιπλανώμενη σε άγνωστα αλλά πολύ ελκυστικά μονοπάτια. Την συναρπάζει όμως κάθε μορφή Τέχνης, οπότε παράλληλα με τις ποιητικές της αναζητήσεις, ασχολείται με την μουσική και το θέατρο. Έχει γράψει στίχους κάποιοι από τους οποίους μελοποιήθηκαν, καθώς και μικρά θεατρικά έργα και σκετς.
Εργάστηκε στην δημόσια εκπαίδευση για πολλά χρόνια. Έχει λάβει μέρος σε πολλές ποιητικές συλλογές, ποιητικά λευκώματα και ανθολόγια διαφόρων εκδόσεων, συχνά με το ψευδώνυμο Λήδα Νιρβάνα.
Το 2019 εξέδωσε την ποιητική συλλογή που φέρει τον τίτλο «Βανίλια υποβρύχιο». Η ποιητική συλλογή «Ήδη λείπω-Déjà absente» αποτελεί το δεύτερο ποιητικό της έργο, όπου προσπαθεί να εκφράσει τις εμπειρίες και τις απόψεις της για τον έρωτα.

Οι απόψεις του εκάστοτε άρθρου, αντικατοπτρίζουν την προσωπική άποψη του συντάκτη. Προτείνουμε, ο εν δυνάμει αναγνώστης, αφενός να προβαίνει σε έλεγχο αγοράς, για την εύρεση της πιο συμφέρουσας τιμής, αφετέρου κατά  την αγορά, να επισκέπτεται  οποιοδήποτε βιβλιοπωλείο, ώστε να ελέγξει από μόνος του, κατά πόσο το συγκεκριμένο ανάγνωσμα, καλύπτει τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα του.