Η έκσταση της Αγίας Θηρεσίας – Τζιάν Λορέντζο Μπερνίνι.
Η έκσταση της Αγίας Θηρεσίας του Bernini
1647-1652
Ένα έργο, το οποίο χαρακτηρίστηκε ως το κορυφαίο επίτευγμα της γλυπτικής του Μπαρόκ. Το έργο βρίσκεται και κοσμεί το παρεκκλήσι του Βενετσιάνου καρδινάλιου Federico Cornaro.
Federico Cornaro
Το παρεκκλήσι διαμόρφωσε ο ίδιος ο Bernini -ο οποίος εκείνη την εποχή είχε μπει στο περιθώριο, αλλά τελικά στάθηκε τυχερός- φυσικά διαμορφώθηκε με το ανάλογο αντίτιμο το οποίο δεν ήταν διόλου ευκαταφρόνητο, αφού έφτασε το ποσό των 12.000 σκούδων, κατά πολύ περισσότερο από όσο κόστισε ο ναός το San Carlo alle Quattro Fontane.
San Carlo alle Quattro Fontane.
«Η έκσταση της Αγίας Θηρεσίας» είναι ένα έργο της εποχής του Μπαρόκ -17ος αιώνας 1600-1715 περίπου, στην περίοδο της όψιμης αναγέννησης(1527-1600) Cinquecento.
Πρόκειται για μια μεγάλη και σημαντική περίοδο, της οποίας το όνομα προέρχεται από την πορτογαλική λέξη barroco.
Το Μπαρόκ λοιπόν, ήταν μια περίοδος, η οποία ήταν από τις πιο ταραγμένες, με πολλές συγκρούσεις και αντιφάσεις. Επίσης ο 17ος αιώνας, δε βρήκε την ανθρωπότητα και την Ευρώπη στα καλύτερα τους. Ήταν μια εποχή με έντονες θρησκευτικές και κοινωνικές κρίσεις, όπως επίσης και μια εποχή, με μεγάλες φυσικές καταστροφές, ακόμη η βουβωνική πανώλη ήταν παρούσα, ειδικά, στην Ιταλία.
Το Μπαρόκ ξεκίνησε όπως είπαμε παραπάνω, περίπου το 1600 με το τέλος του Μανιερισμού και τελείωσε το 1715 ένα έτος κατά το οποίο σημειώθηκε ο θάνατος του Βασιλιά Ήλιου.
Ο μανιερισμός είναι καλλιτεχνικό ρεύμα το οποίο αναπτύχθηκε τη δεκαετία του 1520 έως το 1600.Η καταγωγή του φυσικά ήταν από την Ιταλία και είχε ως κέντρο τη Φλωρεντία και τη Ρώμη και ήρθε ως μια αντίδραση της ώριμης Αναγέννησης (16ος 1527 περίπου έως 1600) και σηματοδότησε επίσης, την μετάβαση στο Μπαρόκ.
Λουδοβίκος ΙΔ΄
Ο Λουδοβίκος ΙΔ΄, ό οποίος έμεινε γνωστός ως «Βασιλιάς Ήλιος» διετέλεσε βασιλιάς της Γαλλίας και της Ναβάρρας -1643- 1715.Ο Λουδοβίκος κατείχε την εξουσία από το 1661,δημιουργησε μια νέα αριστοκρατία η οποία ήταν φιλικά προσκείμενή σε εκείνον.
Το Μπαρόκ δίνει αξία στο φως και τη σκιά, παίζει μαζί τους, και προσδοκά να το βοηθήσουν ώστε να αποδώσει καλύτερα τα έντονα συναισθήματα που θέλει να ενεργοποιήσει από τη θέαση των έργων.
Φυσικά όταν μιλάμε για το Μπαρόκ, δεν εννοούμε μόνο την τέχνη της γλυπτικής, το Μπαρόκ επεκτάθηκε και επηρέασε πολλούς τομείς της τέχνης όπως ζωγραφική, μουσική, αρχιτεκτονική κτλ τα οποία θα τα δούμε σε επόμενο άρθρο.
Η Αγία Θηρεσία -Τερέζα- Ισπανίδα μυστικίστρια της Avila (1515-1582) υπήρξε καθιερώθηκε ως Αγία από την καθολική εκκλησία και ανήκε στο Τάγμα Καρμηλιτών μοναχών -πήραν το όνομα τους από το όνομα του όρους Κάρμηλον ή Καρμήλιον της Παλαιστίνης στο οποίο και εγκαταστάθηκαν.
Η Αγία Θηρεσία κατείχε μια πρωτιά, έφερε μεταρρυθμίσεις στο τάγμα, το οποίο ξεκίνησε εκείνη την εποχή να εντάσσει στις τάξεις του καλόγριες.
Οι μοναχοί, πίστευαν πως όσο περισσότερο προσεύχονταν κατά μόνας, τόσο περισσότερες πιθανότητες είχαν να τους δοθεί η ευκαιρία να εμφανιστεί εμπρός τους, ο Κύριος.
Η έκσταση της Αγία Θηρεσίας είναι αποτέλεσμα οράματος, το οποίο και περιέγραψε στην αυτοβιογραφία της.
«Το γλυκό αίσθημα που προκαλείται από αυτό τον έντονο πόνο βρίσκεται τόσο κοντά στα άκρα, που είναι σχεδόν αδύνατο να θέλει κανείς να σταματήσει, ή η ψυχή του να είναι ευχαριστημένη με οτιδήποτε άλλο εκτός από τον Θεό»
Κάποια στιγμή όπως καθόταν στο κελί της και προσεύχονταν, εκείνο, γέμισε Θεϊκή παρουσία. Εμφανίστηκε Άγγελος Κυρίου με ένα χρυσό βέλος -ο οποίος ομοιάζει με τον αρχαιοελληνικό έρωτα- σήκωσε το ράσο και κάρφωσε το βέλος στην καρδιά της.
Η Αγία είχε την εντύπωση πως στη μύτη της αιχμής του βέλους είχε φωτιά, είδε, πως τρυπούσε ξανά και ξανά την καρδιά και όταν έβγαινε το βέλος, ένιωθε πως τραβούσε μαζί, όλη της την ψυχή προς το Θεό.
Παρατηρούμε στη σύνθεση, πως δεν υπάρχει αίσθηση του σώματος της Αγίας λόγω του φόρτου των ενδυμάτων. Ο Άγγελος δείχνει χαριτωμένος με το ένα χέρι ανασηκώνει το μανδύα και με το άλλο την κοιτά και χαμογελά.
Η Αγία Θηρεσία δείχνει πως βρίσκεται σε ένα σημείου μεταξύ ζωής και θανάτου, σε ένα σημείο βίωσης του Θεϊκού έρωτα το οποίο επιτυγχάνεται μέσω της ηδονής του πόνου.
Το φως που πέφτει από την οροφή στις μπρούτζινες ράβδους δίνει την αίσθηση του ουράνιου φωτός.
Η Αγία, περιγράφοντας τα συναισθήματα που ένιωσε, είπε πως ένιωσε μια μεγάλη αγαλλίαση, χαρά, ένιωσε τη Θεϊκή παρουσία, εκστασιάστηκε και λιποθύμησε από την ένταση της σκηνής.
Το βαρύ της ένδυμα, καλύπτει όλο το σώμα εκτός από τις παλάμες και το μέρος του ποδιού κάτω από την κνήμη(αστράγαλος, πτέρνα) ωστόσο, ούτε δείχνει να σκεπάζει αλλά ούτε να αποκαλύπτει το σώμα της Αγίας.
Ο καλλιτέχνης την τοποθέτησε σε ένα σύννεφο μισο ξαπλωμένη, να αιωρείται. Γιατί όμως αυτό το έργο κατατάσσεται στο Μπαρόκ;
Διότι η τοποθέτηση του κάτω από ένα παράθυρο, το οποίο επιτρέπει την είσοδο του φυσικού φωτός και με αυτό τον τρόπο, δίνεται μεγάλη αξία στη χρυσή ακτίνα, η οποία θεωρείται ως μια «εισβολή» θα μπορούσαμε να πούμε, του Θεϊκού φωτός στο χώρο, η σύνθεση «παίζει» με το φως και τη σκιά. Επίσης διότι ο θεατής εκδηλώνει και βιώνει έντονα συναισθήματα.
Δείχνει βέβαια -όπως είπαμε- μια έκφραση ηδονής, η οποία μεταφράζεται ως Θεϊκός έρωτας. Οι καλλιτέχνες άλλωστε επεδίωκαν την αμφισημία και τα έργα τους επέτρεπαν την ανάγνωση από διαφορετική οπτική.
Δεξιά στις εσοχές παρατηρούμε μέλη της αριστοκρατικής οικογένειας Cornaro, σε φυσικό μέγεθος τα οποία φαίνεται να μελετούν και να σχολιάζουν το έργο. Είναι μια πρωτιά διότι πρόκειται για την πρώτη ομαδική προσωπογραφία στη γλυπτική του Μπαρόκ.
Το παραπάνω όπως και όλα τα έργα της περιόδου εκείνης είχαν ως ζητούμενο τη δημιουργία εντόνου θρησκευτικού συναισθήματος, μέσα από δυνατές κινήσεις, περιστροφή των μορφών, παιχνίδι σκιάς και φωτός και τον υποβλητικός χώρος τοποθέτησης.
Ήταν ζητούμενο λοιπόν η βίωση του Θείου μέσω των αισθήσεων και μάλιστα έντονα ή εντονότερα από ανάλογες τοποθεσίες – ναούς- και ανάλογες παραστάσεις θρησκευτικού χαρακτήρα.
Μην ξεχνάμε πως η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία είχε μεγάλη εκροή μετα το χωρισμό και τη δημιουργία μιας άλλης μορφής στο Δυτικό Χριστιανισμό αυτής των Προτεσταντών, η οποία είχε την αρχή της στη Μεταρρύθμιση την οποία ξεκίνησε στη Γερμανία το 1517, ο Μαρτίνος Λούθηρος.
Το παραπάνω γεγονός έγινε με αφορμή την πώληση των συγχωροχαρτίων από την Καθολική Εκκλησία και εντός Γερμανικού εδάφους ,από τα χρήματα των οποίων, δημιουργήθηκαν πολλά μεγάλα έργα όπως και οι επιβλητικοί και πλούσιοι ναοί που γνωρίζουμε σήμερα.
Θα πρέπει να σημειώσουμε πως η τέλεια μορφή, έχει ως πηγή έμπνευσης την αρχαιότητα, η τέχνη της οποίας, ξεκίνησε από την αναγκαιότητα κατανόησης του ωραίου. Τέλος, για να αναγνωριστεί η αξία του καθενός έργου, θα πρέπει, αυτό να ενταχθεί στην εποχή του, να ληφθούν υπόψιν οι κοινωνικοοικονομικές και άλλες συνθήκες που επικρατούσαν, να γνωρίζουμε τον καλλιτέχνη και την πορεία του, όπως επίσης, θα πρέπει να γνωρίζουμε πως όλα τα έργα που έφτασαν στις μέρες μας ήταν αποτέλεσμα παραγγελίας και χρηματοδότησης κάποιου πελάτη, η «ευγενική» προσφορά κάποιου μαικήνα.
Ο Τζιάν Λορέντζο Μπερνίνι, γιος του Μανιεριστή γλύπτη Pietro Bernini, θεωρείται σήμερα ένας από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες του 17ου αιώνα, συνδύασε τις αρχιτεκτονικές του ικανότητες με τις γνώσεις που είχε για τη διακόσμηση και τη σκηνογραφία και ο συνδυασμός μαζί με τη τελειά εκτέλεση των έργων τον κατέστησαν όχι μόνο ένα ακριβοπληρωμένο πρόσωπο καλλιτέχνη αλλά και ένα από τους κύριους εκφραστές του ύφους του Μπαρόκ. Ο Μπερνίνι είχε ένα κύριο αντίπαλο τον Φραντζέσκο Μπορομίνι αυτοπροσωπογραφία του 1622 η οποία βρίσκεται στη Ρώμη Πινακοθήκη Μποργέζε.
Οι απόψεις του εκάστοτε άρθρου, αντικατοπτρίζουν την προσωπική άποψη του συντάκτη. Προτείνουμε, ο εν δυνάμει αναγνώστης, αφενός να προβαίνει σε έλεγχο αγοράς, για την εύρεση της πιο συμφέρουσας τιμής, αφετέρου κατά την αγορά, να επισκέπτεται οποιοδήποτε βιβλιοπωλείο, ώστε να ελέγξει από μόνος του, κατά πόσο το συγκεκριμένο ανάγνωσμα, καλύπτει τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα του.
