Ο Μάρκο Πόλο και η χώρα του Μεγάλου Χαν – Γράφει η Λεύκη Σαραντινού.
Ο Μάρκο Πόλο και η χώρα του Μεγάλου Χαν
Αφήνοντας τους σκληροτράχηλους Σκανδιναβούς ταξιδευτές και συνεχίζοντας τη μεσαιωνική μας περιπλάνηση στις ατραπούς της Ιστορίας και της Γης, πρέπει να σημειώσουμε ότι η δίψα των Ευρωπαίων εμπόρων, και ιδίως των Βενετών και των Γενοβέζων για τα μπαχαρικά και το μετάξι της Ανατολής ήταν εκείνη που συντήρησε, παρά τις δυσκολίες των σκοτεινών χρόνων, τις εμπορικές επαφές μεταξύ Ανατολής και Δύσης.
Οφείλουμε να αναφέρουμε ότι η ύπαρξη του μεταξιού και των μπαχαρικών, προϊόντων της Άπω Ανατολής, ήταν φυσικά γνωστή στον αρχαίο κόσμο και ότι οι Ρωμαίοι ιδίως ήταν εκείνοι οι οποίοι διατηρούσαν κάποιες εμπορικές επαφές με την Κίνα μέσω των λαών της Μέσης Ανατολής. Οι τελευταίοι υπήρξαν και οι μεσάζοντες στο εμπόριο αυτό, το οποίο δεν διακόπηκε ποτέ παντελώς κατά τους Μέσους Χρόνους. Οπωσδήποτε μετά από την ίδρυση των σταυροφορικών κρατών στη Μέση Ανατολή ως αποτέλεσμα των Σταυροφοριών τον ενδέκατο αιώνα, αλλά και μετά από την επικράτηση της Pax Mongolica, της ειρήνης που επιβλήθηκε στη Μέση Ανατολή μετά από το πέρας των κατακτήσεων του μεγάλου Μογγόλου στρατηλάτη Τζένγκις Χαν, οι επαφές της Δύσης με τα πλούτη της Ανατολής πύκνωσαν κατά πολύ.
Ήταν η εποχή του Ύστερου Μεσαίωνα, τότε που η Ευρώπη άρχιζε σιγά σιγά να αναδεικνύεται ως υπερδύναμη, με τον πληθυσμό της να αυξάνει, τις πόλεις του Νότου να ακμάζουν και το εμπόριό της να επεκτείνεται ολοένα και περισσότερο. Οι επαφές με τους λαούς της Μέσης Ανατολής, τους Άραβες, τους Μογγόλους και τους Ινδούς, μέσω των Σταυροφόρων, ήταν εκείνες οι οποίες κορύφωσαν την περιέργεια των Ευρωπαίων για αυτόν τον λάγνο, εξωτικό και τόσο μυστηριώδη κόσμο της Ανατολής. Αυτές οι επαφές ήταν επίσης αυτές που τους οδήγησαν στην προσπάθεια να ανακαλύψουν νέους εμπορικούς δρόμους για τα πλούτη και τα μπαχαρικά της Άπω Ανατολής, παρακάμπτοντας μεσάζοντες όπως οι Άραβες, οι Μογγόλοι ή, αργότερα, οι Οθωμανοί Τούρκοι. Όλοι αυτοί οι λαοί είχαν ιδρύσει τεράστιες αυτοκρατορίες στη Μέση Ανατολή.
Μάρκο Πόλο, ο μεγάλος ταξιδευτής
Τίποτε όμως δεν μπόρεσε να κεντρίσει περισσότερο τη φαντασία των Ευρωπαίων για τη μυθικήΑνατολή από της αφηγήσεις δύο ακόμη μεγάλων ταξιδευτών, του Ιμπν Μπατούτα και του Μάρκο Πόλο.
Ο τελευταίος γεννήθηκε το 1254 στη Βενετία. Ο πατέρας του Νικολό και ο θείος του Ματέο ήταν έμποροι και ταξιδευτές. Ο Μάρκο ήταν έξι ετών όταν ο πατέρας και ο θείος του έφυγαν για να ταξιδέψουν στη χώρα του μεγάλο Μογγόλου Χαν, του ηγεμόνα της Κίνας.
Πρέπει να πούμε εδώ ότι η Κίνα κυβερνήθηκε από τη μογγολική δυναστεία Γιουάν από το 1279 έως και το 1368. Τότε η κινεζική δυναστεία των Μινγκ έδιωξε τους Μογγόλους και επανήλθαν στον θρόνο οι γηγενείς κάτοικοι.
Πρώτος ηγεμόνας των Γιουάν υπήρξε ο Κουμπλάι Χαν, εγγονός του Τζένγκις Χαν. Αυτόν συνάντησαν ο Νικολό και ο Ματέο στο πρώτο τους ταξίδι στη μακρινή ανατολή. Όταν επέστρεψαν στη Βενετία, ο Μάρκο ήταν δεκαπέντε ετών και η μητέρα του είχε πεθάνει. Δεν είχε, επομένως, τίποτε να τον κρατάει στη γενέτειρά του, οπότε αποφάσισε να ακολουθήσει τον πατέρα και τον θείο του στο δεύτερο ταξίδι τους στη μακρινή χώρα των Χαν. Επρόκειτο για ένα ταξίδι το οποίο έμελλε να διαρκέσει είκοσι τέσσερα ολόκληρα χρόνια και σε αυτό οι Πόλο θα διέσχιζαν συνολικά πάνω από 24.000 χλμ.
Η πορεία.
Τέσσερα χρόνια κράτησε μονάχα το ταξίδι του πηγαιμού στην «Ιθάκη» της Ασίας. Οι Πόλο ξεκίνησαν το 1271 με πλοίο από τη Βενετία και, αφού πέρασαν από τα εδάφη της σημερινής Τουρκίας και την τότε Περσία, εισχώρησαν στα βάθη της Ανατολίας διασχίζοντας την τρομερή και άνυδρη έρημο Γκόμπι.
Όταν ο Μάρκο έφθασε στην αυλή του μεγάλου Χαν, στην πρωτεύουσα Χανμπαλίκ, -το σημερινό Πεκίνο- ήταν πλέον είκοσι ενός ετών και είχε διασχίσει ήδη 9.000 χλμ. Όπως όλοι οι Δυτικοί, έτσι και αυτός εντυπωσιάστηκε από την τρανή αυτοκρατορική πρωτεύουσα με τα λαμπρά παλάτια και τα μιλιούνια των ανθρώπων που κυκλοφορούσαν στους δρόμους. Πόσο μεγάλη διαφορά είχε στ’ αλήθεια η πλούσια και πολυάνθρωπη Κίνα από τη φτωχή και τόσο αραιοκατοικημένη Ευρώπη του Μεσαίωνα!
Ο έξυπνος Μάρκο, ο οποίος μιλούσε τέσσερις γλώσσες, καλλιέργησε θερμές σχέσεις με τον Κουμπλάι Χαν και μπήκε στην υπηρεσία του. Στα δεκαεπτά χρόνια που έμεινε εκεί, επισκέφθηκε ως απεσταλμένος του ηγεμόνα πολλές γειτονικές χώρες, όπως την Ινδία και τη Βιρμανία.
Ο δρόμος της επιστροφής στην πατρίδα ήταν διαφορετικός και πιο σύντομος, αφού κράτησε «μόνο» δυόμισι χρόνια. Οι Πόλο πέρασαν με καράβι από την Ινδονησία και την Ινδία, φτάνονταν στο Ορμούζ της Περσίας, λίγο πιο έξω από τον περσικό κόλπο. Από εκεί συνέχισαν από ξηράς το ταξίδι τους. Περνώντας από τα εδάφη της σημερινής Γεωργίας, Τουρκίας και Αρμενίας, κατέληξαν στη βυζαντινή Κωνσταντινούπολη και από εκεί συνέχισαν και πάλι από θαλάσσης το ταξίδι τους προς τη Βενετία.
Ο ίδιος ο Μάρκο Πόλο, αν και μορφωμένος, δεν έγραψε ούτε μία λέξη για τα ταξίδια και τις εμπειρίες του. Επομένως, πώς γνωρίζουμε τόσα πολλά για τις περιπλανήσεις του;
Η αρχή του ταξιδιού.
Έναν μόλις χρόνο μετά από την επιστροφή του στην πατρίδα, ο Μάρκο αιχμαλωτίστηκε κατά τη διάρκεια μίας ναυτικής σύγκρουσης από τους Γενοβέζους, τους πατροπαράδοτους εχθρούς των Βενετών. Στη φυλακή γνώρισε κάποιον Ρουστιτσέλο από την Πίζα, στον οποίο διηγήθηκε τις περιπέτειές του. Αυτός ήταν ο άνθρωπος ο οποίος συνέγραψε το βιβλίο με τίτλο Η περιγραφή του κόσμου, όπως ήταν, τουλάχιστον, αυτός αρχικά. Επρόκειτο για ένα βιβλίο το οποίο έμελε να γίνει ένα από τα δημοφιλέστερα αναγνώσματα του Ύστερου Μεσαίωνα. Μέχρι και ο Χριστόφορος Κολόμβος είχε μαζί του ένα αντίτυπο από το βιβλίο αυτό, όταν σάλπαρε για το μακρύ του ταξίδι προς το άγνωστο.
Το βιβλίο, που προκάλεσε αισθήματα περιέργειας, θαυμασμού, αλλά και δυσπιστίας στους μεσαιωνικούς αναγνώστες του, πήρε λίγο αργότερα το παρατσούκλι Το εκατομμύριο. Αυτός ο δεύτερος τίτλος του δόθηκε επειδή περιέγραφε «εκατομμύρια» χώρες. Σύμφωνα όμως με ορισμένες κακές γλώσσες, αυτός ο τίτλος υπήρξε απόρροια των «εκατομμυρίων» ψεμάτων που περιείχε! Διότι δεν πίστεψαν όλοι ότι ο Μάρκο Πόλο είχε πραγματικά ταξιδέψει στη χώρα του μεγάλου Χαν. Μέχρι σήμερα υπάρχουν μελετητές οι οποίοι υποστηρίζουν ότι στην πραγματικότητα ο Μάρκο Πόλο δεν ταξίδεψε ποτέ τόσο μακριά, αλλά άκουσε, αντιθέτως, από άλλους ταξιδευτές τις διηγήσεις αυτές για τις μυθικές χώρες της Ανατολής. Αυτές τις αφηγήθηκε κατόπιν στον Ρουστιτσέλο.
Σελίδα από τα Τα Ταξίδια του Μάρκο Πόλο.
Οι μελετητές που αμφισβητούν την αληθινή υπόσταση του ταξιδιού του Μάρκο Πόλο στηρίζονται στο γεγονός ότι στην αφήγησή του ο Μάρκο αναφέρει πολλές ξακουστές κινεζικές εφευρέσεις, όπως για παράδειγμα τα χαρτονομίσματα, εντούτοις παραλείπει να αναφέρει πράγματα τα οποία θα ήταν αδύνατον να μην εντυπωσιάσουν έναν Ευρωπαίο της εποχής του, όπως το Μεγάλο Σινικό Τείχος, το τσάι, το επώδυνο δέσιμο των ποδιών που έκαναν οι γυναίκες από νεαρή ηλικία, την κινεζική καλλιγραφία κ.α.
Άλλοι ερευνητές, όμως, δικαιολογούν τις ηχηρές αυτές «απουσίες» από την αφήγηση του Μάρκο με επιχειρήματα του τύπου ότι, για παράδειγμα, το μεγαλύτερο μέρος του Σινικού Τείχους χτίστηκε κατά τη διάρκεια των επόμενων δύο αιώνων, οπότε ήταν λογικό να μην το αναφέρει ο μυθικός ταξιδευτής.
Πάντως, μετά από χρόνια, πολλές από τις λεπτομέρειες του βιβλίου του Πόλο και του Ρουστιτσέλο
αποδείχθηκαν ακριβείς.
Ό,τι κι αν ισχύει τελικά, φημολογείται ότι λίγο πριν πεθάνει, στις πρώτες μέρες του 1324, όταν
ρωτήθηκε ο Βενετός ταξιδιώτης αν όλα όσα αφηγήθηκε ήταν η αλήθεια, λέγεται ότι απάντησε: «Αυτά δεν
ήταν ούτε τα μισά απ’ όσα είδα».
Η εκκλησία του Σαν Λορέντζο στο Καστέλο της Βενετίας όπου τάφηκε ο Μάρκο Πόλο.
Πρώτη δημοσίευση “Φως στον Δυτικό Μεσαίωνα” .
Δοκίμιο της Λεύκης Σαραντινού “Περιπλανήσεις και ανακαλύψεις στις ατραπός του κόσμου στους μέσους χρόνους” εκδόσεις Νίκας 2024.
Οι απόψεις του εκάστοτε άρθρου, αντικατοπτρίζουν την προσωπική άποψη του συντάκτη. Προτείνουμε, ο εν δυνάμει αναγνώστης, αφενός να προβαίνει σε έλεγχο αγοράς, για την εύρεση της πιο συμφέρουσας τιμής, αφετέρου κατά την αγορά, να επισκέπτεται οποιοδήποτε βιβλιοπωλείο, ώστε να ελέγξει από μόνος του, κατά πόσο το συγκεκριμένο ανάγνωσμα, καλύπτει τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα του.
