Ανθολογία Καταλανικής ποίησης. 12 πρωτοπόροι ποιητές – Ρωτά η Βασιλεία Ζαχάρη.
Ανθολογία Καταλανικής ποίησης. 12 πρωτοπόροι ποιητές
Πείτε μας λίγα λόγια για να σας γνωρίσουμε καλύτερα.
Είμαι ποιητής και μεταφραστής ξένης ποίησης. Γεννήθηκα το 1968 στην Αθήνα και έχω σπουδάσει νεοελληνική φιλολογία σε μεταπτυχιακό επίπεδο. Έχω, επίσης, εργαστεί ως εκπαιδευτικός σε διάφορα μέρη της Ελλάδας.
Έχετε εκδώσει ποιήματα και διηγήματα που έχουν βραβευτεί και δημοσιευτεί σε περιοδικά και ανθολογίες. Θέλετε να μας μιλήσετε περισσότερο για αυτά;
Πρόκειται για τέσσερις συλλογές ποίησης που έχουν εκδοθεί ήδη. Η τελευταία, η Δεύτερη πορεία, εκδόθηκε το 2022 από τα «24 Γράμματα». Εκτός από νέα ποιήματα, περιλαμβάνει και κάποια που είχαν ήδη εκδοθεί, σε αναθεωρημένη τώρα μορφή, ώστε να τους δοθεί μια «δεύτερη ευκαιρία» – εξ ου και ο τίτλος της συλλογής. Η συλλογή με πεζά κείμενα είναι έκδοση εκτός εμπορίου. Ελπίζω κάποτε να δοθεί και σε κείνη μια… «δεύτερη ευκαιρία»
Βλέπουμε ότι έχετε γράψει ποιητικές συλλογές, νουβέλες και διηγήματα. Με ποιο από τα τρία είδη γραφής πιστεύετε ότι εκφράζετε καλύτερα τις σκέψεις σας και γιατί;
Η ποίηση είναι ο τομέας που αγαπώ, πρώτα-πρώτα ως αναγνώστης και μελετητής. Με τον ποιητικό λόγο εκφράζομαι, όσο γίνεται πληρέστερα, και ο ίδιος. Ακόμη και τα πεζά κείμενα που έχω γράψει, είναι μάλλον ποιητικής υφής.
Βλέπουμε, επίσης, με ενδιαφέρον ότι ασχολείστε με την μετάφραση ποιημάτων από την γερμανική, την ιταλική, την ισπανική, την καταλανική, τη γαλλική, την πορτογαλική και την αγγλική γλώσσα. Πόσο εύκολη ή δύσκολη είναι η μετάφραση της ποίησης και τι σας γοητεύει σε αυτή;
Σίγουρα, η ποίηση είναι από τα δυσκολότερα είδη λόγου στην μετάφραση. Έχει ειπωθεί ότι «ποίηση είναι αυτό που χάνεται στη μετάφραση». Προτιμώ, όμως, να βλέπω τι κερδίζει μια γλώσσα -και μια κοινωνία- από τη μετάφραση. Τα ξένα ποιητικά ρεύματα έχουν συχνά εμπλουτίσει και γονιμοποιήσει τη δική μας ποίηση, ενώ αντίστοιχα οι σπουδαίοι Έλληνες ποιητές, όπως ο Καβάφης, ο Σεφέρης ή ο Ρίτσος, είναι παγκοσμίως γνωστοί μέσω της μετάφρασης.
Για μένα, το κοπιώδες της μετάφρασης ποίησης αποτελεί μια πρόκληση, έναν συνεχή αγώνα για βελτίωση. Προσπαθώ να αποδώσω με ακρίβεια το πνεύμα -περισσότερο από το «γράμμα»- του ξένου ποιήματος. Πρέπει αυτό που θα διαβάσει ο ελληνόφωνος αναγνώστης να είναι κάπως αντάξιο των ξένων ποιητών που επιλέγονται. Για τούτο, επιλέγω ποιητές που να θεωρώ σπουδαίους – κάποτε μάλιστα έχω τη χαρά να τους συστήσω για πρώτη φορά στο ελληνόφωνο κοινό.
Έχω εξειδικευτεί, ας το πω έτσι, στην ευρωπαϊκή μεταπολεμική ποίηση. Επικεντρώνομαι στους ποιητές και τις ποιήτριες που διαμόρφωσαν τη σύγχρονή μας ποιητική ευαισθησία, συνδιαμόρφωσαν το πρόσωπο του μεταπολεμικού κόσμου. Αυτό έγινε με κόπο, μεγάλο κόπο, και συχνά μέσα σε πολύ δύσκολες συνθήκες – παρακαταθήκη και παρηγοριά και για εμάς που ζούμε ακόμα, μέσα στην τωρινή υλική και πνευματική κρίση. Αναφέρομαι σε ποιητές όπως ο Vittorio Sereni ή ο Mario Luzi από τους Ιταλούς, η Ingeborg Bachmann και ο Peter Huchel από τους γερμανόφωνους, ο Philippe Jaccottet και ο Yves Bonnefoy από τους γαλλόφωνους, ο Καταλανός Salvador Espriu, κ.ά.
Από πότε θυμάστε τον εαυτό σας να γράφει και γιατί;
Ξεκίνησα να γράφω συστηματικά και να δημοσιεύω ποίηση σε σχετικά ώριμη ηλικία, κοντά στα 40, διότι τότε εμφανίστηκε πιο πιεστική αυτή η ανάγκη, ενώ παράλληλα ένιωσα ότι είχα κάτι βιώσιμο να μεταδώσω και σε άλλους ανθρώπους. Με τη μετάφραση της ποίησης ασχολούμαι συστηματικά την τελευταία δεκαετία.
Η τελευταία ανθολογία σας αφορά στην Καταλανική ποίηση. Έχετε επιλέξει 12 πρωτοπόρους ποιητές, οι οποίοι δεν είναι γνωστοί στο ελληνικό κοινό. Θέλετε να μας πείτε πως επιλέξατε τους συγκεκριμένους ποιητές και τα ποιήματά τους;
Πρόκειται για δώδεκα σημαντικούς ποιητές και ποιήτριες, σε πανευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο. Θεώρησα πως άξιζε να γίνουν γνωστοί στο ελληνικό κοινό, καθώς υπήρχαν μέχρι εκείνη τη στιγμή ελαχιστότατα δείγματα ποίησης από τη γλώσσα αυτή σε ελληνική μετάφραση. Η επιλογή υπήρξε πολύ προσεκτική, μια επίπονη και μακρά διαδικασία. Παρόλο που έκρινα σωστό να προτάξω μια (σύντομη) εισαγωγή για την ιστορία της καταλανικής ποίησης και πνευματικής ζωής συνολικά, εστίασα στους πρωτοπόρους της καταλανικής ποίησης στον 20ό αιώνα – από τα πρωτοποριακά κινήματα των αρχών του αιώνα έως την πτώση της δικτατορίας του Φράνκο, γεγονός που σηματοδοτεί μια νέα εποχή, τόσο για την πνευματική ζωή της Ισπανίας εν γένει, όσο και ειδικότερα για τη λογοτεχνία στην καταλανική γλώσσα.
Ξεχωρίζω μερικούς στίχους από το ποίημα του Salvador Espriu : «πρόθυμα θα πω το ναι, μιας και το μόνο που μου χαρίστηκε ήταν ο πλούτος της στιγμής». Εσείς ποιούς στίχους θα επιλέγατε από την τελευταία ανθολογία σας και γιατί;
Ο ποιητής αυτός είναι εξαιρετικός και για τούτο θα ήθελα να παραθέσω ολόκληρο ένα, σύντομο, ποίημά του:
Στη δίψα όμως ριζώνει το πεύκο,
από κείνην υψώνεται ίσαμε τον λεύτερο άνεμο
πού τόνε διατάζω κι ονοματίζω με κάτι λίγα γράμματα
μιας λέξης σύντομης και φίνας πολύ κι αιώνιας:
ορθώνομαι, αρχαίος κορμός πάνω από θάλασσα αρχαία,
της πορείας μου το βήμα σκιάζω και φυλάγω.
Κουρνιάζει μέσα μου το φως, γαληνεύει η νύχτα πια:
τη σκληρή φωνή αλλάζω σε βράχου γυμνό τραγούδι.
Ποιος είναι ο αγαπημένος σας έλληνας και ξένος ποιητής;
Περίπου τα ονόματα που ανέφερα παραπάνω θα έρχονταν αυθόρμητα στο μυαλό μου. Θα πρόσθετα κάποιους Έλληνες ποιητές, όπως ο Βαρβέρης, ο Κόρφης, ο Θέμελης… και αρκετούς ξένους, ειδικά από τον 20ό αιώνα: Ρίλκε, Μαντελστάμ, Χιμένεθ, Βαγιέχο, Μίγουος, Α. Ταρκόφσκι, Τρανστρούμερ, Συμπόρσκα…
Πείτε μας ποια είναι τα στοιχεία εκείνα που σας εμπνέουν για να γράφετε τα βιβλία σας;
Η καθημερινή ζωή, ιδίως η επαφή και η γνωριμία με τους άλλους ανθρώπους, είναι η βάση για κάθε στοχασμό. Με αυτό το μέσο, μπορεί κανείς λίγο-λίγο να διακρίνει, φευγαλέα έστω, το βάθος της ανθρώπινης κατάστασης και την πιθανή σύνδεση της ανθρώπινης οντότητας με κάτι ανώτερο και εν πολλοίς ανεξιχνίαστο.
Τι θα συμβουλεύατε σε ένα παιδί που θέλει να γράψει το δικό του βιβλίο;
Θα συμβούλευα, ας πούμε έναν μαθητή ή μαθήτρια που βρίσκεται στην εφηβεία, να προσπαθήσει να γνωρίσει τον εαυτό του/της, να έρθει σε επαφή με καλοπροαίρετους ανθρώπους και, αν επιθυμεί, να διαβάσει λογοτεχνικά έργα. Με τα παραπάνω, αν έχει κλίση στη συγγραφή λογοτεχνίας, ίσως αποδώσει καρπούς.
Εργάζεστε ως εκπαιδευτικός της μέσης εκπαίδευσης εδώ και πολλά χρόνια. Θα θέλατε να μας πείτε αν οι μαθητές και οι μαθήτριες της σημερινής εποχής έχουν φαντασία και αν αγαπούν την ποίηση;
Έχουν πάντοτε φαντασία, έστω και αν οι συνθήκες που τους περιβάλλουν δεν είναι ευνοϊκές για ήρεμο στοχασμό. Συχνά η επαφή με τη νεολαία αναπτερώνει τις ελπίδες μας, ακόμη και όταν κυριαρχεί, γύρω και μέσα μας, η απογοήτευση. Η αγάπη για την ποίηση δεν είναι σπάνια: βλέπεις τη συγκίνηση κατά την ανάγνωση ποίησης, συχνά σε απρόσμενο βαθμό.
Πιστεύετε ότι οι Έλληνες διαβάζουν νουβέλες και ποίηση; Ποια είδη προτιμούν περισσότερο;
Πιθανότατα, το ελληνικό κοινό στρέφεται περισσότερο στον πεζό λόγο, ιδιαίτερα στο μυθιστόρημα. Όμως και της ποίησης το δέντρο παραμένει ζωντανό…
Σας ευχαριστούμε θερμά.
O Θεοδόσης Κοντάκης (γ. 1968) είναι ποιητής, μεταφραστής και φιλόλογος νεοελληνιστής. Έχουν εκδοθεί τέσσερις ποιητικές συλλογές του, με πιο πρόσφατη τη Δεύτερη πορεία (24 Γράμματα, 2022). Μεταφράζει ποίηση από τα γερμανικά, ιταλικά, πορτογαλικά, ισπανικά, καταλανικά, γαλλικά και αγγλικά. Σε μετάφρασή του από τα ιταλικά έχουν εκδοθεί, από τις εκδόσεις Βακχικόν, τόμοι με ποιήματα των Umberto Saba (Α΄ Βραβείο Νέων Μεταφραστών από το Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο), Mario Luzi και Vittorio Sereni. Σε μετάφρασή του από τα γερμανικά έχει εκδοθεί συλλογή ποιημάτων του Peter Huchel, καθώς και μια ανθολογία γερμανικής μεταπολεμικής ποίησης, από τις εκδόσεις Βακχικόν και Οδός Πανός αντίστοιχα. Εκπόνησε, επίσης, ανθολογίες ισπανικής και καταλανικής ποίησης (24 Γράμματα, 2022 και 2023).
Οι απόψεις του εκάστοτε άρθρου, αντικατοπτρίζουν την προσωπική άποψη του συντάκτη. Προτείνουμε, ο εν δυνάμει αναγνώστης, αφενός να προβαίνει σε έλεγχο αγοράς, για την εύρεση της πιο συμφέρουσας τιμής, αφετέρου κατά την αγορά, να επισκέπτεται οποιοδήποτε βιβλιοπωλείο, ώστε να ελέγξει από μόνος του, κατά πόσο το συγκεκριμένο ανάγνωσμα, καλύπτει τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα του.
