Ο Ευστράτιος Ζεγγκίνης (1938 – 2020) και η προσφορά του στην Ιστορία και Πολιτισμό του Ισλάμ στο Βαλκανικό χώρο – Θανάσης Μουσόπουλος.
«Ο Ευστράτιος Ζεγγκίνης (1938 – 2020) και η προσφορά του στην Ιστορία και Πολιτισμό του Ισλάμ στο Βαλκανικό χώρο»
Τον Αύγουστο του 2024 δημοσίευσα το άρθρο «Ο παλαιστής και ο δερβίσης του Θ. Γρηγοριάδη – Περίπατος στην Ιστορία και στον Πολιτισμό της Θράκης». Στο κείμενό μου εκείνο , εκτός των άλλων, αναφέρθηκα στον Ευστράτιο Ζεγκίνη (1938 – 2020) και στον πολύ νεότερό του (γεννήθηκε το 1961) φίλο Γιώργο Βογιατζή, παραθέτοντας
στοιχεία για τους δερβίσηδες και τους μπεκτασήδες που αναφέρουν οι δύο ιστορικοί. Η εργασία μου εκείνη ήταν αφορμή σε μεταγενέστερο άρθρο να μιλήσω για τον ιστορικό Γ. Βογιατζή και το πλούσιο έργο του.
Σε άλλο κείμενο, επίσης, μίλησα για το θαυμάσιο διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη «Ο Ξεπεσμένος Δερβίσης». Τώρα, δικαιωματικά ήρθε η σειρά να μιλήσω για τον αείμνηστο Ευστράτιο Ζεγκίνη, διακεκριμένο ισλαμολόγο – τουρκολόγο καθηγητή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Πρώτα, θα αναφέρουμε ένα βιογραφικό σημείωμα – δημοσιευμένο στο διαδίκτυο. Στη συνέχεια θα ασχοληθούμε με το έργο του γενικά και, τέλος, θα παρουσιάσουμε τα βιβλία του για τον Μπεκτασισμό και τους Μουσουλμάνους Αθίγγανους της Δ. Θράκης.
*
Ο Ευστράτιος Χ. Ζεγκίνης καταγόταν από το χωριό Ευλάμπιο της Ίμβρο.Γεννήθηκε εκεί το 1938 και εκεί τελείωσε το τουρκικό Δημοτικό Σχολείο και στη συνέχεια το Ελληνικό Μειονοτικό Γυμνάσιο. Λύκειο πήγε στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης στην Κωνσταντινούπολη. Μετά την αποφοίτησή του από το Λύκειο (Ιούνιος 1961) εγγράφηκε στο Θεολογικό Τμήμα της ίδιας Σχολής όπου παρακολούθησε τον τετραετή κύκλο των Θεολογικών μαθημάτων και της τουρκικής γλώσσας και
Φιλολογίας.
Τον Ιούνιο του 1965 αποφοίτησε από τη σχολή αυτή και στη συνέχεια ως υπότροφος του Οικουμενικού Πατριαρχείου πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές στον Ινστιτούτο των Ανατολικών Σπουδών της Ρώμης. Εκεί μεταξύ άλλων μαθημάτων διδάχτηκε την ιστορία, τη γραμματολογία, τον ισλαμικό μυστικισμό και πολιτισμό των λαών της Μέσης Ανατολής. Στη Ρώμη επίσης παρακολούθησε τα μαθήματα δυο άλλων σχολών, της Σχολής της Βιβλιοθηκονομίας του Βατικανού και της Σχολής της Αρχειονομίας – Παλαιογραφίας επίσης του Βατικανού.
Το 1968 πήγε στην Οξφόρδη όπου επί ένα έτος παρακολούθησε στο εκεί Πανεπιστήμιο μαθήματα ιστορίας των θρησκειών. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, αρχικά εργάστηκε ως καθηγητής Μέσης Εκπαιδεύσεως και στη συνέχεια στην Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών και στο Ίδρυμα Μελετών της Χερσονήσου του Αίμου στη Θεσσαλονίκη.
Παράλληλα με την επιστημονική του δραστηριότητα στα Ιδρύματα αυτά, από το έτος 1969 και επί μια δεκαετία δίδαξε ως έκτακτος καθηγητής στην Ειδική Παιδαγωγική Ακαδημία της Θεσσαλονίκης την τουρκική γλώσσα και φιλολογία στους ημεδαπούς μουσουλμάνους σπουδαστές της Δυτικής Θράκης. Το 1979 κατέλαβε και οργανικά τη
θέση του τουρκολόγου καθηγητή στη σχολή αυτή, θέση την οποία διατήρησε μέχρι τον Νοέμβριο του 1993.
Το 1986 αναγορεύτηκε διδάκτωρ της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης με το βαθμό «άριστα», αφού εκπόνησε διατριβή με θέμα «Ο Μπεκτασισμός στη Δυτική Θράκη. Συμβολή στην ιστορία της διαδόσεως του μουσουλμανισμού στον Ελλαδικό χώρο». Τον Νοέμβριο του 1993 εκλέχτηκε Αναπληρωτής Καθηγητής στην
Παιδαγωγική Σχολή της Φλώρινας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης με γνωστικό αντικείμενο: Ιστορία και Πολιτισμό του Ισλάμ στο Βαλκανικό χώρο.
Τον Απρίλιο του 2002 έγινε Πρωτοβάθμιος Καθηγητής και τον Ιανουάριο του 2003 Καθηγητής στη Θεολογική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης με το ίδιο γνωστικό αντικείμενο. Περάτωσε την ενεργό υπηρεσία στο Α.Π.Θ. το 2005. Φέρει τον τίτλο του Ομότιμου καθηγητή και το οφφίκιο του Άρχοντος Μαΐστορος του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Έλαβε μέρος σε πολλά Πανελλήνια και Διεθνή Συνέδρια καθώς και σε ερευνητικά προγράμματα. Είναι μέλος πολλών επιστημονικών Σωματείων και Ιδρυμάτων και έχει γράψει σημαντικό αριθμό προτότυπων μελετών με θεματολόγιο που αφορά την ιστορική, κοινωνική, θρησκευτική και πολιτισμική κατάσταση των μουσουλμάνων
της, Δυτικής Θράκης και των Βαλκανίων γενικότερα, τον ισλαμικό μυστικισμό και τα δερβισικά τάγματα, τις χριστιανο-ισλαμικές σχέσεις κ.ά.
Τα σημαντικότερα έργα του :
1. Ιστορία της τουρκικής λογοτεχνίας, Θεσ/νίκη 1983.
2. İLKOKUMA (ALFABE), (Αλφαβητάριο για τα μειονοτικά σχολεία
της Θράκης), Υπ. Παιδείας, ΟΕΔΒ 1991.
3. TÜRKÇE DİLBİLGİSİ KİTABI (Γραμματική για τα μειονοτικά σχολεία
της Θράκης), Υπ. Παιδείας, ΟΕΔΒ 1992.
4. Οι Μουσουλμάνοι Αθίγγανοι της Θράκης, ΙΜΧΑ 1994.
5. Τουρκική Γραμματική (TÜRKÇE DİLBİLGİSİ), εκδ. Βάνιας, Θεσ/νίκη
1995, (συνεργασία με τον Π. Χιδίρογλου).
6. Ο μπεκτασισμός στη Δ. Θράκη, εκδ. Π. Πουρναράς, Θεσ/νίκη
2001.
7. Γενίτσαροι και μπεκτασισμός, εκδ. Βάνιας, Θεσ/νίκη 2002.
8. Κατάργηση του Σουλτανάτου και της Χαλιφείας στην Τουρκία,
εκδ. Βάνιας, Θεσ/νίκη 2002.
Άλλες μελέτες του:
9. Νικηφόρος Γλυκάς ο Ίμβριος, μια πολύπλευρη πνευματική
προσωπικότητα. Πρακτικά Συμποσίου «Η πνευματική παρουσία
των Ιμβρίων στον Ελληνισμό», Ε.Μ.Ι.Τ. Θεσ/νίκη 2002.
10. Μπεκτασήδες δερβίσηδες και εθνικό κίνημα στην Αλβανία, εκδ.
Ισνάφι , 2005.
*
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος σε τιμητική μετά θάνατο εκδήλωση μίλησε για τη μεγάλη προσφορά του Ζεγκίνη:
“Ο Ευστράτιος Ζεγκίνης, ημέτερος συμπατριώτης, Χαλκίτης
ομογάλακτος αδελφός και συμφοιτητής επί έν έτος εν Ρώμη, όπου
εσπούδασε βιβλιοθηκονομίαν και αρχειονομίαν, προσέφερε πολλά και
πολύτιμα εις την βιβλιοθήκην της Ιεράς Θεολογικής Σχολής Χάλκης και
εις την Πατριαρχικήν Βιβλιοθήκην, ενώ κατά τα τελευταία δεκαπέντε
έτη αφιερώθη ψυχή τε και σώματι εις το Ιστορικόν Αρχείον, εις την
προστασίαν και την συντήρησιν, την μελέτην, τεκμηρίωσιν και την
αρχειοθέτησιν των εγγράφων του. Διεκρίθη διά την εργατικότητα, την
επιμονήν και την εχεμύθειάν του. Ήτο ιδιαιτέρως ευαίσθητος εις
θέματα ασφαλείας. Καθ᾿ όλην την θητείαν του, ποτέ δεν επέτρεψε και
την ελαχιστοτέραν ακόμη αθέτησιν των αρχών προστασίας του
αρχειακού υλικού. Είη η μνήμη αυτού αιωνία!”.
Διαβάζουμε επίσης ότι «Στην ομιλία του ο Παναγιώτατος αναφέρθηκε στην επίπονη και χρονοβόρα εργασία του αειμνήστου Ευστρατίου Ζεγκίνη στο Αρχείο, στο υλικό που με πολλή προσοχή και σεβασμό διαχειρίστηκε και διέσωσε, αλλά και στο τεράστιο αρχειακό υλικό που απομένει προς επεξεργασία»
*
Θεωρώ ότι το έργο του «Ο Μπεκτασισμός στη Δυτική Θράκη. Συμβολή στην ιστορία της διαδόσεως του μουσουλμανισμού στον Ελλαδικό χώρο», που αποτελεί τη διδακτορική διατριβή του Ευστράτιου Ζεγκίνη (Θεσσαλονίκη 1988, έκδοση του ΙΜΧΑ), είναι ένα σημαντικό σύγγραμμα της ανάλογης θεματολογίας .
Διαβάζουμε στην παρουσίαση του έργου:
« Έχοντας ως κύρια επιδίωξη να συμβάλουμε στην κάλυψη των κενών
που παρουσιάζονται στην επιστημονική έρευνα, σχετικά με τη διάδοση
του μουσουλμανισμού στον Ελλαδικό χώρο, επιχειρούμε στη μελέτη
μας αυτή τη διερεύνηση του ρόλου που διαδραμάτισε ο Μπεκτασισμός
ως ιδεολογία και ως οργανωμένο τάγμα στην προσπάθεια των
Οθωμανών Τούρκων για την κατάκτηση της Θράκης και τη
δραστηριοποίηση του μουσουλμανισμού στο χώρο αυτό. (…) Ύστερα
από επίμονες προσπάθειες κατορθώσαμε να επωφεληθούμε από τις
πηγές που έχουν εκδοθεί και, σε ορισμένες περιπτώσεις, και από τις
ανέκδοτες τουρκικές αρχειακές πηγές, καθώς επίσης και από την
τουρκική και τη διεθνή βιβλιογραφία, η οποία αναφέρεται στη δομή και
την οργάνωση του μπεκτασικού τάγματος. Ταυτόχρονα συγκεντρώσαμε,
μελετήσαμε και αξιολογήσαμε τα μπεκτασικά μνημειακά υπολείμματα,
τα οποία βρίσκονται στα διάφορα σημεία της Δ. Θράκης και
παρακολουθήσαμε από πολύ κοντά τις λατρευτικές εκδηλώσεις και
πολλά άλλα έθιμα, τα οποία συνυφαίνουν τη μυστηριακή ζωή των
Μπεκτασήδων».
Μετά τον Πρόλογο και την Εισαγωγή , ακολουθούν τα εξής κεφάλαια:
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α'. Ο Χατζή Μπεκτάς και το τάγμα των Μπεκτασήδων
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β'. Η εκκλησιαστική κατάσταση στη Θράκη πριν από την
τουρκική κατάκτηση (1261-1361)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ'. Η διάδοση του Μπεκτασισμού στη Θράκη
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ'. Ένταση στις σχέσεις οθωμανικού κράτους και
Μπεκτασήδων
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε'. Οι επιπτώσεις της θρησκευτικής πολιτικής των
σουλτάνων στους Χριστιανούς της Θράκης
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ'. Τεκέδες, παρεκκλήσια και υπαίθριοι τάφοι
Μπεκτασήδων αγίων
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ζ'. Φιλικές σχέσεις και κοινά λαϊκά θρησκευτικά έθιμα
Χριστιανών και Μπεκτασήδων της Θράκης
Στα Συμπεράσματα του τόμου ο Ζεγκίνης σημειώνει:
«Οι
Μπεκτασήδες χρησιμοποιήθηκαν στους πολέμους για την κατάκτηση
της Θράκης και τον προσηλυτισμό σημαντικού αριθμού χριστιανών και
ιδιαίτερα οπαδών των διαφόρων χριστιανικών αιρέσεων της περιοχής
αυτής, για όσο χρόνο εξυπηρετούσαν την κατακτητική και αφομοιωτική
πολιτική των σουλτάνων» (σελ. 245).
*
Το δεύτερο έργο που θα παρουσιάσουμε είναι «Οι Μουσουλμάνοι Αθίγγανοι της Θράκης», ΙΜΧΑ 1994.
Στην Εισαγωγή της έκδοσης διαβάζουμε:
«Η διεθνής ονομασία των Αθίγγανων στην Ευρώπη, αλλά και σε άλλες
περιοχές του κόσμου, είναι Ρωμ (Rom). Πέραν της γενικής αυτής
ονομασίας για τον χαρακτηρισμό των Αθίγγανων, οι διάφοροι λαοί
χρησιμοποιούν και άλλες ονομασίες. Π.χ. εμείς οι Έλληνες ελάχιστα
τους αποκαλούμε Ρώμηδες (Ρωμ) και περισσότερο Αθιγγάνους,
Τσιγγάνους (Ατσιγγάνους), "Γύφτους (Αιγυπτίους) και Κατσίβελους.
Προκειμένου δε να τους διαχωρίσουμε ως προς το θρήσκευμά τους,
τους μεν χριστιανούς τους αποκαλούμε απλά Αθιγγάνους ή
Ρωμηόγυφτους, τους δε μουσουλμάνους Γύφτους και ορισμένους
από αυτούς "Τουρκόγυφτους. Λόγω ακριβώς των πολλών ονομασιών,
οι οποίες χρησιμοποιούνται για τον χαρακτηρισμό των Αθίγγανων της
χώρας μας, αλλά και λόγω ειδικών χαρακτηριστικών που
παρατηρούνται σε μια συγκεκριμένη αθιγγάνικη ομάδα, που τελικά τη
διακρίνουν από την υπόλοιπη αθιγγάνικη κοινωνία, ορισμένοι Έλληνες
συγγραφείς διατύπωσαν την άποψη ότι Τσιγγάνοι και Γύφτοι δεν
αποτελούν τον ίδιο λαό, αλλά δύο διαφορετικούς λαούς. Η άποψη
αυτή, παρόλο ότι έχει μια αληθοφάνεια, δεν μπορεί να στηριχθεί σε
στοιχεία που αποδεικνύουν φυλετική διαφορά μεταξύ των δύο
πληθυσμιακών ομάδων, γι' αυτό και δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή».
Μετά τον Πρόλογο και την Εισαγωγή , ακολουθούν τα εξής κεφάλαια:
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α': Η εγκατάσταση Αθιγγάνων στη Θράκη κατά τη βυζαντινή περίοδο
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β': Οθωμανική περίοδος
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ': Μουσουλμάνοι Αθίγγανοι και μουσουλμανική μειονότητα
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ': Γεωγραφική κατανομή, θρησκευτικές δοξασίες και έθιμα των μουσουλμανικών Αθιγγάνων της Θράκης.
Στα Επιλεγόμενα του τόμου ο Ζεγκίνης σημειώνει: «Αυτό που πρέπει να τονισθεί με έμφαση είναι ότι τα περισσότερα χριστιανικά στοιχεία, τα οποία διατηρούν οι σημερινοί μουσουλμάνοι και μουσουλμανοφανείς Αθίγγανοι της Θράκης, έχουν αμεσότητα με την ορθόδοξη ελληνική παράδοση και ζωή των Ελλήνων της Θράκης» (σελ.
72).
*
Θεωρώ αυτονόητο ότι εδώ στη Θράκη οφείλουμε να γνωρίσουμε και να εκτιμήσουμε το πολύτιμο έργο του Ευστράτιου Ζεγκίνη. Το καλύτερο μνημόσυνο για τον δημιουργό.
Οι απόψεις του εκάστοτε άρθρου, αντικατοπτρίζουν την προσωπική άποψη του συντάκτη. Προτείνουμε, ο εν δυνάμει αναγνώστης, αφενός να προβαίνει σε έλεγχο αγοράς, για την εύρεση της πιο συμφέρουσας τιμής, αφετέρου κατά την αγορά, να επισκέπτεται οποιοδήποτε βιβλιοπωλείο, ώστε να ελέγξει από μόνος του, κατά πόσο το συγκεκριμένο ανάγνωσμα, καλύπτει τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα του.
