Στις 16 Αυγούστου 1920 γεννήθηκε ο μέγας Τσαρλς Μπουκόφσκι  (1920 – 1994)

Έναν αγαπημένο μου οικουμενικό ποιητή που φέτος συμπληρώνονται εκατό χρόνια από τη γέννησή του, τον Τσαρλς Μπουκόβσκι θέλω να τιμήσω με το άρθρο – του καιρού του εγκλεισμού. Δεν είναι πρώτη φορά. Πριν από μερικά χρόνια δημοσίευσα ένα εκτεταμένο κείμενο με τίτλο “Ο Μπουκόβσκι και η “άλλη” ποίηση” (Ξάνθη/ Αβραμυλιά,Ιούλιος 2015).

Στο κείμενο εκείνο αναφέρθηκα και στον Αλέξη Τραϊανό (1944 – 1980), γιατί σε δικές του μεταφράσεις πρωτοδιάβασα αρκετά έργα του αμερικανού ομότεχνού του. Ο Αλέξης Τραϊανός (ψευδώνυμο του Αλέξανδρου Ζαβατάρη) έζησε μερικά χρόνια στην Ξάνθη, τον γνώρισα, μέσω του Στέφανου Ιωαννίδη, δημοσιεύσαμε έργα του στα “Θρακικά Χρονικά”, έτσι γνώρισα και την ποίησή του. Έγραψα κάποια κείμενα για το έργο του, μια και έζησε κάμποσα χρόνια στην Ξάνθη. Το κείμενό μου το αφιερώνω στη μνήμη και του Αλέξη Τραϊανού, σημαντικού ποιητή που έφυγε με δική του επιλογή, πριν σαράντα χρόνια.

*

Και οι δύο αυτοί ποιητές, Μπουκόβσκι και Τραϊανός, ανήκουν στην κατηγορία των λεγόμενων “καταραμένων” ποιητών (όπως ήταν οι Σαρλ Μπωντλαίρ, Πωλ Βερλαίν και ο Αρθούρος Ρεμπώ, ο Έντγκαρ Άλαν Πόε, και από τους Έλληνες ο Κώστας Καρυωτάκης, η Κατερίνα Γώγου, ο Νικόλας Άσιμος). Οι καταραμένοι ποιητές διάγουν τη ζωή τους έξω από τα κοινωνικά πλαίσια ή και ενάντια σε αυτά.

Ο Τσαρλς Μπουκόβσκι γεννήθηκε στις 16 Αυγούστου του 1920, στη γερμανική πόλη Άντερναχ. H μητέρα του ήταν Γερμανίδα και ο πατέρας του ένας Πολωνο-Αμερικάνος στρατιώτης, ο οποίος ήταν μέλος της στρατιωτικής δύναμης που είχε παραμείνει στη Γερμανία μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η οικογένεια μετανάστευσε στο Λος Άντζελες όταν ο Τσαρλς ήταν μόλις δύο ετών, ένα μέρος που τον επηρέασε πάρα πολύ στα γραπτά του. Η ζωή του Τσαρλς ήταν ανάστατη. Τα παιδικά του χρόνια ήταν τραυματικά. Κατά τα σχολικά του χρόνια, ο Μπουκόβσκι διάβασε πολύ, γράφτηκε στο κολέγιο του Λος Άντζελες για να σπουδάσει δημοσιογραφία και λογοτεχνία, ώστε να γίνει συγγραφέας. Έφυγε κατά τα φοιτητικά χρόνια από το σπίτι του και έζησε σαν αλήτης ταξιδεύοντας. Στις 22 Ιουλίου 1944, με τον φονικό πόλεμο να μαίνεται, ο Μπουκόβσκι είχε την πρώτη του συνάντηση με το FBI (από το οποίο θα γινόταν αργότερα στόχος χρόνιων παρακολουθήσεων): ήταν στη Φιλαδέλφεια όταν συνελήφθη για λιποταξία. Αφού κλείστηκε στη φυλακή για 17 μέρες, δεν πέρασε μετά τα ψυχομετρικά τεστ της στρατολογίας και πήρε έτσι την πολυπόθητη απαλλαγή στράτευσης. Ο Μπουκόβσκι δεν ένιωθε πως ήθελε να πάει στον πόλεμο, κι έτσι ξεκίνησε μια ζωή περιφερόμενου άστεγου.

Στη Νέα Υόρκη το 1944 δημοσίευσε το πρώτο του διήγημα. Η Νέα Υόρκη δεν τον κέρδισε, όμως, και σύντομα έφυγε για πιο φιλόξενα μέρη. Ο Μπουκόβσκι απογοητεύτηκε από τη αργή διαδικασία εκδόσεων των έργων του, και σταμάτησε το γράψιμο για περίπου μία δεκαετία. Έζησε σε διάφορες πόλεις των Η.Π.Α, αλλά κυρίως στο Λος Άντζελες. Ξεκίνησε να γράφει ποίηση. Αν και εξελίχθηκε σε έναν από τους πιο αυθεντικούς και με σημαντικότατη επιρροή μεταπολεμικούς ποιητές, ο Μπουκόβσκι δεν έτυχε αναγνώρισης στην Αμερική. Η πρώτη του ποιητική συλλογή “Flower, Fist and Bestial Wail” εκδόθηκε το 1959 σε ένα φυλλαδιάκι σε 200 αντίτυπα. Ο Μπουκόβσκι άρχισε να αποκτά φήμη σε underground περιοδικά και εφημερίδες, ενώ ξεκίνησε και μια στήλη στην εφημερίδα “Open City” του Λος Άντζελες, με το όνομα “Σημειώσεις ενός πορνόγερου” (“Notes of a Dırty Old Man”), που εκδόθηκαν αργότερα σε ξεχωριστό βιβλίο.

Ο Μπουκόβσκι απέκτησε μεγάλη φήμη στο εξωτερικό, και κυρίως στη Γερμανία, όπου μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’70, ήταν ο πιο πετυχημένος Αμερικανός συγγραφέας εκεί. Φήμη απέκτησε ακόμη στη Γαλλία αλλά και σε άλλα μέρη της Ευρώπης, όχι όμως και στις Η.Π.Α., όπου το κοινό δεν τον αποδέχθηκε, εκτός από ένα περιορισμένο αριθμό φανατικών οπαδών του. Ο ίδιος ο Μπουκόβσκι φερόταν προκλητικά, και βοήθησε να γίνει το όνομά του διαβόητο, προκαλώντας συνεχώς αρνητικές κριτικές εναντίον του. Έκανε κατά καιρούς πολλές δουλειές.

Όπως εξήγησε κι ο ίδιος αργότερα σε ένα γράμμα: “Έχω μία από τις δύο επιλογές — να παραμείνω στο ταχυδρομείο και να τρελαθώ… ή να μείνω εκεί έξω, να το παίξω συγγραφέας και να πεθάνω της πείνας. Αποφάσισα να πεθάνω της πείνας.”. Σε λιγότερο από ένα μήνα, έγραψε το πρώτο του βιβλίο που ήταν το Ταχυδρομείο (Post Office), το οποίο εκδόθηκε το 1971. Ήταν πραγματικά ένας πολύ παραγωγικός συγγραφέας. Έγραψε χιλιάδες ποιήματα, εκατοντάδες διηγήματα και έξι μυθιστορήματα, με αποτέλεσμα να εκδοθούν πάνω από 50 βιβλία του. Ακόμα και τώρα, τόσα χρόνια μετά το θάνατό του, συνεχίζουν και εκδίδονται βιβλία του με ανέκδοτο υλικό.

Το 1976 ο Μπουκόβσκι, μετά από άλλες σχέσεις, γνώρισε την Λίντα, το ζευγάρι μετακόμισε στη νοτιότερη περιοχή του Λος Άντζελες. Παντρεύτηκαν το 1985. O Τσαρλς Μπουκόβσκι, πέθανε από λευχαιμία στις 9 Μαρτίου 1994, στο San Pedro της Καλιφόρνια σε ηλικία 73 ετών, λίγο καιρό αφότου είχε τελειώσει το τελευταίο του βιβλίο “Αστυνομικό” (Pulp). Πάνω στον τάφο του είναι γραμμένες οι λέξεις “Μην Προσπαθείς” (Don’t Try). Σύμφωνα με τη γυναίκα του, το νόημα των παραπάνω λέξεων έχει να κάνει με τις παρακάτω φράσεις: “Εάν σπαταλάς όλη σου την ώρα προσπαθώντας, τότε το μόνο που πράττεις είναι να προσπαθείς. Γι’ αυτό μην προσπαθείς. Πράξε”.

*

Η εγκατάλειψη, ο πόνος, η φτώχεια, η απελπισία, εκφράζονται όλα μέσω των πρώιμων έργων του Μπουκόβσκι. Αλκοολικοί, άστεγοι, πόρνες, άνθρωποι που ζουν την κάθε στιγμή, χωρίς να περιμένουν τίποτα από το αύριο. Κατάφερε να διεισδύσει στις ψυχές αυτών των ανθρώπων, και να παρουσιάσει τα ταλέντα τους, τις προσωπικότητές τους, την ανθρωπιά τους. Απεικόνισε γλαφυρά τη διαφθορά της αστικής ζωής και τους κατατρεγμένους της αμερικανικής κοινωνίας. Ο «πρίγκιπας του αμερικανικού περιθωρίου», όπως τον αποκάλεσε το περιοδικό Time το 1986, μάγεψε το βιβλιόφιλο κοινό της Ευρώπης κυρίως, χαρίζοντας ωμές καταγραφές από φέτες ζωής που ανήκουν σε άλλους κόσμους, αυτούς που κρύβονται συνήθως στο σκοτάδι και το περιθώριο της ευημερούσας κοινωνίας…

Μετά τη σχετική αναγνώρισή του αλλάζει λίγο και τη θεματολογία του. Παύει να μιλά μόνο για ιστορίες χαμένων ανθρώπων. Συναναστρεφόμενος με διαφορετικούς ανθρώπους, διανθίζει τα έργα του με σαρκαστικά σχόλια για την καινούρια του ζωή, ωριμάζοντας και μαλακώνοντας λίγο το ύφος του.

Να σημειώσουμε την “εξάρτηση” από το Λος Άντζελες. Σε μια συνέντευξη που έδωσε το 1974, είχε πει κάτι που προσυπογράφω: “Μένεις σε μια πόλη όλη σου τη ζωή, και καταλήγεις να ξέρεις κάθε δρόμο. Γνωρίζεις ολόκληρο το χωροταξικό σχέδιο της πόλης. Έχεις μια εικόνα του που βρίσκεσαι. … Από τότε που μεγάλωσα στο Λ.Α., είχα πάντα τη γεωγραφική και πνευματική αίσθηση ότι ήμουν εδώ. Είχα αρκετό χρόνο να μάθω την πόλη. Δεν μπορώ να δω άλλο μέρος εκτός από το Λ.Α.”

Θα παραθέσουμε αποσπάσματα του Μπουκόβσκι, που δείχνουν τις ευαισθησίες και το δυνατό του λόγο. Είναι ένας δείκτης του εικοστού αιώνα σημαντικός. Εκτός από μας, τους “καθώς πρέπει” ποιητές και γενικότερα πνευματικούς ανθρώπους, υπάρχουν και “άλλοι”.

Πρώτα τρία ποιήματα (αποσπάσματα) που τα αγαπώ πολύ, γιατί αποπνέουν απόλυτα την ειλικρίνεια του ποιητή:

Ας διασκεδάσουμε

…………………………………

Υπάρχει ένας άνθρωπος εκεί κάτω

κι απλά κάθεται στην βεράντα του.

υπάρχουν άνθρωποι που έχουν περάσει μια ολόκληρη ζωή

χωρίς να έχουν ανοιγοκλείσει τα μάτια τους.

αυτοί μπορεί να είναι οι σοφοί.

εγώ δεν είμαι ένας απ’ αυτούς.

εγώ ακόμη πολεμάω δράκους στο μπουντρούμι

του ύπνου μου.

γι’ αυτό αν θες να με στείλεις στην κόλαση

μια ώρα αρχύτερα

τότε ανάγκασέ με να περάσω μια ολόκληρη μέρα

στην Ντίσνεϋλαντ.

ο γέρο – αναρχικός

ο γείτονάς μου μού δίνει το κλειδί του σπιτιού του

όταν φεύγει για διακοπές.

ταΐζω τις γάτες του

ποτίζω τα λουλούδια και το

γρασίδι του.

βάζω την αλληλογραφία του σε μια τακτοποιημένη στοίβα

πάνω στην τραπεζαρία του.

είμαι ο ίδιος άνθρωπος άραγε που

πριν από 15 χρόνια

σχεδίαζε ν’ ανατινάξει την πόλη του Λος Άντζελες;

κλειδώνω την πόρτα του.

βαδίζω στην είσοδο

στέκομαι

χασομεράω μια στιγμή

στο ηλιοβασίλεμα και σκέφτομαι,

υπάρχει ακόμα καιρός,

υπάρχει ακόμα καιρός για μια

επιστροφή.

ποτέ δεν ταίριαξα εξάλλου

μ’ αυτούς τους άλλους.

βαδίζω στο πεζοδρόμιο

προς το σπίτι μου

προσέχοντας

να μην πατήσω

καμιά λακκούβα.

Ψυχρό καλοκαίρι

όχι όσο άσχημα θα μπορούσε

αρκετά άσχημα πάντως: μία μέσα μία έξω

απ’ το νοσοκομείο, μία μέσα μία έξω από

το γραφείο του γιατρού, να κρέμομαι

από μια κλωστή: είναι σε ύφεση

τώρα, όχι, περίμενε, 2 καινούρια

κύτταρα εδώ, και τα αιμοπετάλιά

σου είναι πολύ χαμηλά.

μήπως έπινες πάλι;

θα πρέπει μάλλον να πάρουμε

άλλο ένα δείγμα νωτιαίου μυελού

αύριο.

ο γιατρός είναι απασχολημένος, η

αίθουσα αναμονής στο τμήμα

καρκίνου είναι φίσκα στον κόσμο.

οι νοσοκόμες είναι ευχάριστες,

αστειεύονται μαζί μου.

σκέφτομαι ότι αυτό είναι ωραίο, ν’ αστειεύεσαι την ώρα

που βρίσκεσαι στη σκοτεινή

κοιλάδα του θανάτου.

η γυναίκα μου είναι μαζί μου.

λυπάμαι για τη γυναίκα μου, λυπάμαι

για όλες τις

γυναίκες. […]

είναι γενναία γυναίκα, κάνει

σαν όλα να είναι

όπως συνήθως.

μα τώρα πρέπει να πληρώσω για όλα εκείνα

τα άσωτα χρόνια·

κι ήταν τόσα πολλά

από δαύτα.

ο λογαριασμός πρέπει πια να εξοφληθεί

και θα δεχθούν μόνο

μια τελική

πληρωμή.

έτσι κι αλλιώς πάντως μάλλον

θα κολυμπήσω λίγο.

Κλείνουμε με κάποια μικροκείμενα του Τσαρλς που δείχνουν την ευαισθησία και ευφυΐα του.

– «Εχω τον θάνατο μέσα στην αριστερή μου τσέπη. Μερικές φορές τον βγάζω έξω και του μιλάω: Γεια σου μωρό μου, τι κάνεις; Πότε θα έλθεις να με πάρεις; Θα είμαι έτοιμος» – «Δεν υπάρχει τίποτα για να θρηνήσεις για τον θάνατο, περισσότερο απ’ ότι δεν υπάρχει για να θρηνήσεις για ένα λουλούδι που μεγαλώνει».

Ο θάνατος είναι αναπόφευκτος, οπότε γιατί να περάσεις τη ζωή του ανησυχώντας για αυτόν; Αντί να τρελαίνεστε για το πότε θα πεθάνετε, επωφεληθείτε από τη ζωή που έχετε. Είναι πολύ πιο χρήσιμο να γιορτάζετε τη ζωή από το να φοβάστε τον θάνατο, και μάλλον θα είστε πολύ πιο ευτυχισμένοι.

-«Μερικές φορές απλά πρέπει να κατουρήσεις στον νεροχύτη»: Απρόσμενα, ακόμα και τρελά πράγματα είναι βέβαιο ότι θα συμβούν στη ζωή και μερικές φορές απλά θα πρέπει να τα δέχεστε. Μην παγιδεύεστε στην τελειότητα και φροντίστε να ξελαφρώνετε μερικές φορές. Δεν υπάρχει λόγος να παίρνετε τα πάντα σοβαρά και μερικές φορές το μόνο που χρειάζεται είναι να διασκεδάσετε!

-“Διανοούμενος είναι ο άνθρωπος που λέει ένα απλό πράγμα με δύσκολο τρόπο. Καλλιτέχνης είναι ο άνθρωπος που λέει ένα δύσκολο πράγμα με απλό τρόπο” ΚΑΙ “Η διαφορά ανάμεσα στην Τέχνη και την Ζωή είναι πως η Τέχνη είναι πιο υποφερτή”. (Σημειώσεις ενός Πορνόγερου, 1969)

*

Πολύ λίγα, ελάχιστα είναι όσα παραθέσαμε στο αφιερωματικό κείμενό μας. Αναρωτιόμουν γιατί η Αμερικανική κοινωνία δεν έστερξε στο έργο του Μπουκόβσκι. Μια απάντηση μας δίνει ο ίδιος ο Τσαρλς:

-“Το πρόβλημα με αυτούς τους ανθρώπους (τους Αμερικάνους) είναι ότι κανείς δεν έχει βομβαρδίσει τις πόλεις τους και κανείς δεν έχει πει στις μανάδες τους να σκάσουν”.