Η ποίηση των γυναικών του Ιράν «Γυμνή σαν μαχάιρι»

Η ΠΟΙΗΣΗ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΤΟΥ ΙΡΑΝ «ΓΥΜΝΗ ΣΑΝ ΜΑΧΑΙΡΙ»

Γράφει ο Θανάσης Μουσόπουλος.

Η Τέχνη του Λόγου, ιδιαίτερα μάλιστα η Ποίηση, αποτελεί άριστο μέσο για τη διατύπωση οραμάτων και απόψεων κοινωνικού χαρακτήρα.

  Στο παρελθόν πολλές φορές παρουσίασα ποιητικά έργα με πολιτικά αιτήματα. Το 1990 στην εφημερίδα «Αγώνας» της Ξάνθης δημοσίευσα μια σειρά κειμένων με θέμα «Κοινωνική ποίηση του εικοστού αιώνα», που τα εξέδωσα και σε φωτοτυπημένο τεύχος. Αναφέρθηκα στην ποίηση της Παλαιστίνης, της Κύπρου, χωρών της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής, του Βιετνάμ, της Αρμενίας – περιοχών του πλανήτη που αγωνίστηκαν για να  αποκτήσουν την ανεξαρτησία  και ελευθερία τους.

  Κοινωνική ποίηση συναντούμε και σε σύγχρονους έλληνες και ελληνίδες δημιουργούς με το έργο των οποίων καταπιάστηκα κατά καιρούς, αλλά και σε δημιουργούς άλλων λαών. Πρόσφατα απόκτησα την Ανθολογία Ποιημάτων Ιρανών Ποιητριών (10^ου – 21^ου αι.) με τον τίτλο «Γυμνή σαν μαχαίρι»  με Εισαγωγή και Απόδοση Άννας Γρίβα και Μάνιας Μεζίτη, στις εκδόσεις Συρτάρι, 2023, σελ. 127.

  Απολαμβάνοντας την ποίηση  της Ανθολογίας, ταυτόχρονα ο αναγνώστης / αναγνώστρια ενημερώνεται για θέματα ιστορίας και πολιτισμού του Ιράν στην πολυσέλιδη Εισαγωγή του βιβλίου (σελ. 11 – 27).  Αφού αναφέρω κάποια στοιχεία, θα επανέλθω στην Ανθολογία.

*

  Είναι γνωστό ότι «Η ιστορία του Ιράν είναι μία από τις παλαιότερες στον κόσμο και χρονολογείται περίπου από το 9000 π.Χ. σύμφωνα με στοιχεία και ενδείξεις που αποδεικνύουν την παρουσία ανθρώπινης ζωής και των πρώτων ανθρώπινων πολιτισμών σε διάφορα μέρη του Ιρανικού οροπεδίου».

  Από τα παιδικά χρόνια ξέραμε ότι το Ιράν είναι η αρχαία Περσία με τις γνωστές ελληνοπερσικές σχέσεις, από τον Δαρείο και αργότερα τον Μεγαλέξανδρο. Στα νεανικά χρόνια  άκουγα για τον Σάχη και την πολυτελή αυλή του. Και στα 1978 – 79 ενημερωνόμασταν για την Ιρανική Επανάσταση, ή αλλιώς γνωστή ως Ισλαμική επανάσταση, και τον Αγιατολάχ Χομεϊνί που επέστρεψε στην Τεχεράνη από την εξορία. Την 1^η Απριλίου του 1979, το Ιράν έγινε και επίσημα ισλαμική δημοκρατία με τη διεξαγωγή εθνικού δημοψηφίσματος. Η  ισλαμική δημοκρατία εξελίχθηκε σε μία άτυπη μονοκρατορία του Χομεϊνί.

  Αναζητώντας στοιχεία στο διαδίκτυο βρήκα ότι η πλειονότητα του ιρανικού πληθυσμού ομιλούν μία από τις ιρανικές γλώσσες, παρότι η περσική είναι η επίσημη. Αν και δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία, εκτιμάται ότι οι σημαντικότερες εθνοφυλετικές ομάδες είναι οι Πέρσες (61%), οι Αζέροι (16%), οι Κούρδοι (10%), Λουρ (6%), οι Άραβες (2%), οι Βαλούχι (2%), οι Τουρκομάνοι (2%), και άλλοι.

*

  Η Εισαγωγή της Ανθολογίας είναι, όπως προαναφέραμε, πολύ ενημερωτική. Παραθέτουμε τους τίτλους:

• Γυναίκες ποιήτριες στον ιρανικό μεσαίωνα: η άγνωστη «προϊστορία» μιας σπουδαίας λογοτεχνίας (σελ. 11 – 15)
• Από το 1500 έως το 1800: αιώνες καμπής (σελ. 16 – 19)
• Από το 1800 έως σήμερα: χαράζοντας τον δρόμο προ το μέλλον (σελ. 20 – 27).

   Διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο του βιβλίου:

«Ράμπε’ε, Μαχσάτι, Τζαχάν Μαλέκ Χάτουν, Μεχρί, Τζαμιλέ Εσφαχάνι, Σίμιν Μπεχμπαχάνι, Λομπάτ Βάλα, Φορούγ Φαροκζάντ, Σάρα Μοχαμαντί-Αρντέχαλι, Σαμπνάμ Αζάρ. Αυτά είναι λίγα μόνο από τα ονόματα των Ιρανών ποιητριών που από τον 10ο αι. μέχρι και τις μέρες μας κρατούν το νήμα μιας σπουδαίας ποιητικής παράδοσης. Μιας παράδοσης που μπορεί να μην είναι τόσο γνωστή στον ευρωπαϊκό χώρο, αλλά έχει προσφέρει στην παγκόσμια λογοτεχνία πραγματικούς θησαυρούς. Από τα βάθη του μεσαίωνα μέχρι τις σκοτεινές μέρες της σύγχρονης θεοκρατίας, οι Ιρανές ποιήτριες έχουν τολμήσει να αρθρώσουν έναν δικό τους λόγο, γεμάτο ομορφιά, έρωτα, σοφία και θάρρος. “Γυμνές σαν μαχαίρι”, όπως γράφει και μια σύγχρονη Ιρανή ποιήτρια, με ειλικρίνεια και παρρησία, κατορθώνουν να αφαιρούν τον φλοιό των πραγμάτων και να μας οδηγούν στον πυρήνα ενός κόσμου που διψά για την αλήθεια και το φως.

Γιατί μέσα από την αέναη και βίαιη διαδοχή αυτοκρατοριών, θρησκειών και εξουσιών, εκείνες βρίσκουν πάντα τον τρόπο να σηκώσουν το πέπλο των φαινομένων και να δώσουν φωνή στη σιωπή και την αιωνιότητα».

  Θα περιοριστούμε σε κάποιες ποιήτριες των τελευταίων εκατό χρόνων.

  Να λάβουμε υπόψη πως μετά την Επανάσταση του 1979, όπως διαβάζουμε στην Εισαγωγή, «Η μαντίλα έγινε υποχρεωτικό ενδυματολογικό στοιχείο για τις γυναίκες, ενώ στους άντρες απαγορεύτηκε να φορούν γραβάτα, επειδή θεωρήθηκε δυτική επιρροή. Ιδρύθηκε η “αστυνομία ηθών”, με κύριο καθήκον την τήρηση του ισλαμικού ενδυματολογικού κώδικα» (σελ. 27).

    Αλάμ Τατζ (Alam Taj) 1883 – 1947 – αναφέρεται ως η πρώτη φεμινίστρια ποιήτρια του Ιράν.

«Αν υποστήριζε η μία την άλλη /

θα άνοιγε ο δρόμος για την επιτυχία»

   Παρβίν Ετεσάμι (Parvin Etesami)  1907 – 1941 – θεωρείται ως η σημαντικότερη παραδοσιακή ποιήτρια.

«Τι είδες, ρόδο μου, ανάμεσα στα λουλούδια του κήπου, /

Εκτός από εκπλήξεις, αγκάθια μοχθηρά, τι είδες;»

  Ζάλε Εσφαχάνι (Zhaleh Esfahani) 1921 – 2007 – ήταν πολιτικοποιημένη στο χώρο της αριστεράς – δυσαρεστημένη από την Ισλαμική Επανάσταση, πήγε στην Αγγλία όπου έμεινε ως τον θάνατό της.

«Ένας άνθρωπος βαδίζει στη σκιά κι αναρωτιέται χαμηλόφωνα

Ποιος είμαι; / Ο ποταμός; / Το δάσος; / και τα δύο;

Δάσος και ποταμός; / Δάσος και ποταμός».

  Φορούγ Φαροκζάντ (Forugh Farrokhzad) 1934 – 1967 – πέθανε από τροχαίο – ποίηση ειλικρινής  σχετικά με τη σεξουαλική και εσωτερική ζωή των γυναικών – θεωρείται η πιο αναγνωρίσιμη Ιρανή ποιήτρια του 20^ου αιώνα.

«Αμάρτησα με μια αμαρτία γεμάτη ηδονή / μέσα στην πύρινη ζεστασιά της αγκαλιάς του / […] Τα χείλη του άφησαν την επιθυμία να χυθεί στα δικά μου / και ξέφυγα απ’ τη χρόνια δυστυχία της παλαβής καρδιάς μου».

Μινά Ασαντί (Mina Assadi) γενν. 1943 – ζει στη Στοκχόλμη, όπως και πολλοί / πολλές μετά την Επανάσταση – η ποίησή της είναι πολιτική.

«Δεν ξέρω τι σημαίνει Στοργή / ή ποια η διαφορά / μιας χώρας και μιας άλλης. / Τη μοναξιά την ονομάζω Ευτυχία / την έρημο την αποκαλώ Πατρίδα / και όσα με θλίβουν τα λέω Αγάπη».

  Κλείνουμε τον περίπατό μας με την Γκρανάζ Μουσαβί (Granaz Moussavi) γενν. 1976  – ζει στην Αυστραλία από το 1997, σκηνοθετεί κινηματογραφικές ταινίες, τα ποιήματά της έχουν μεταφραστεί σε διάφορες γλώσσες.

Επίθεση! Εβδομήντα μαστιγώματα / για να γίνω πιο γυναίκα / σε σύγκριση με τις πέτρες / το σώμα μου θα γεμίσει ρόδια / δεν θα το μετανιώσω / «Πήγαινε στην άκρη! Αλτ!» / Έψαξαν τις τσέπες μου / δεν βρήκαν άλλη σκέψη εκεί / μόνο ήλιο αηδιασμένο απ’ τις μαντίλες.

*

   Μια εξαιρετική Ανθολογία που είναι «πολυδιάστατη», όπως προσπάθησα να δείξω… Γυμνή σαν μαχαίρι!

Οι απόψεις του εκάστοτε άρθρου, αντικατοπτρίζουν την προσωπική άποψη του συντάκτη. Προτείνουμε, ο εν δυνάμει αναγνώστης, αφενός να προβαίνει σε έλεγχο αγοράς, για την εύρεση της πιο συμφέρουσας τιμής, αφετέρου κατά  την αγορά, να επισκέπτεται  οποιοδήποτε βιβλιοπωλείο, ώστε να ελέγξει από μόνος του, κατά πόσο το συγκεκριμένο ανάγνωσμα, καλύπτει τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα του.