Εκπαιδευτικό σύστημα, μια ανάσταση υπό αναστολή.
Εκπαιδευτικό σύστημα, μια ανάσταση υπό αναστολή.
Γράφει ο Γιάννης Διαμαντόγλου.
Ο Ευριπίδης σε μια από τις τραγωδίες του με το όνομα Τημενίδαι, αναφέρει ότι δύναμη χωρίς παιδεία είναι πολλές φορές βλαβερή. Η αίσθηση της αντιπαραγωγικής δουλειάς που γίνεται μέσα στις σχολικές αίθουσες, δεν είναι δική μου αποκάλυψη, αλλά γενικότερη πεποίθηση που οι περισσότεροι την έχουμε βιώσει στην πράξη. Μεγάλο μέρος του χρόνου που δαπανούν τα παιδιά στο σχολείο, περιορίζεται σε λήψη αποστειρωμένης γνώσης και παρακολούθηση νερόβραστων -έως και εκνευριστικών- μαθημάτων. Ο κυριότερος στόχος της εκπαίδευσης δεν θα έπρεπε κατά την γνώμη μου να είναι η γνώση, αλλά η στάση μας απέναντι στη γνώση. Ο άνθρωπος δεν καθίσταται σε απορροφητήρα πληροφοριών ή κάποιου τύπου βιο-φωτοτυπικό μηχάνημα, που απλά αναπαράγει δεδομένα χωρίς να κατανοεί γιατί, πώς και πότε χρησιμοποιούνται. Ευτυχώς η θαυμαστή τεχνολογική πρόοδος παρέχει πλειάδα λύσεων, ικανών για αυτοματοποίηση και προσφορά πληροφοριών σε απίστευτες ταχύτητες. Παρόλα αυτά, τα ακαδημαϊκά-πολιτικά ιερατεία, θεωρούν ότι το να συμπεριφερόμαστε στους μαθητές ως έμβιους επεξεργαστές και σκληρούς δίσκους, προάγει τη μόρφωση. Ακριβώς τώρα αλλά περισσότερο μελλοντικά, το εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει να συμβάλει πιο ουσιαστικά στην εξημέρωση του τεχνολογικού πολιτισμού και λιγότερο στην επιτάχυνση του. Διανύοντας τον 21ο αιώνα, μοιάζει σοφότερη η ανάπτυξη αρετών τιθάσευσης της προόδου ώστε να είμαστε πλήρως εναρμονισμένοι μαζί της, αντί της παραγωγής μονότονων μηχανών σκέψης, εντός του άχαρου θερμοκηπίου του εκπαιδευτικού συστήματος. Η παιδεία θα έπρεπε να ευνοεί την ευημερία όλων των παιδιών ως πλήρως ισορροπημένων προσωπικοτήτων και όχι την επιτάχυνση λογιστικών ικανοτήτων ορισμένων εξαιρέσεων. Δεν πρόκειται για κάποιου είδους λεγεώνα των «έξυπνων», ούτε σύστημα παιδομαζώματος και δημιουργίας επιστημονικών γενίτσαρων. Η παιδεία σύμφωνα με τον αείμνηστο δάσκαλο Ευάγγελο Παπανούτσο είναι αγαθό, δεν μένει στην επιφάνεια σαν τα ρούχα που φοράμε. Εισχωρεί παράμεσα στην ψυχή μας, πλάθοντας, διαμορφώνοντας αυτό που λέμε προσωπικότητα: πνεύμα, ήθος, χαρακτήρα. Εντελώς αυθόρμητα, αναλογίζομαι πόσο πιο όμορφη θα ήταν η εποχή που ζούμε, αν όλοι οι άνθρωποι ήταν πιο ισορροπημένοι και είχαν αξιωθεί μέσα στο εκπαιδευτικό σύστημα να γνωρίσουν πρωτίστως τον εαυτό τους, εκτός απ’ τα ατελείωτα βουνά τεχνικών γνώσεων. Σκεφτείτε αυτές οι σκυθρωπές ανθρωπόμορφες μάσκες, που εκτοξεύουν δίχως αιδώ απειλές για πυρηνικά μανιτάρια και διάφορα όπλα αποκάλυψης, να είχαν διδαχθεί ενσυναίσθηση και ευγνωμοσύνη κατά τα πρώτα ευαίσθητα σχολικά χρόνια, ίσως τότε βιώναμε κάποια εκδοχή επίγειου παραδείσου. Προσωπικά, ανήκω μάλλον στο μειοψηφικό ρεύμα ανθρώπων που υποστηρίζουν την ισάξια σημασία της παρεχόμενης απ’ το σχολείο παιδείας και της αντίστοιχα εκπορευόμενης απ’ την οικογένεια. Συνήθως στις κοινωνίες καταγράφεται η ιδιότυπη δοξασία ιεράρχησης της οικογένειας ως του ακρογωνιαίου λίθου πλασίματος της προσωπικότητας. Το σχολείο στη συνείδηση μας, μάλλον περιγράφει το εκκολαπτήριο Χόγκουαρτς των μελλοντικών λογικομαθηματικών και γλωσσικών Χάρι Πότερ, που θα πλαισιώνουν την αιχμή του επερχόμενου τεχνολογικού δόρατος. Οι δεξιότητες του μελλοντικού παγκόσμιου πολίτη, περιορίζονται στην καλλιέργεια του ψηφιακού εγγραμματισμού και όλων των τρικ που διαθέτει. Είναι σαφές ότι η οικογένεια έχει τα σκήπτρα στο χτίσιμο της παιδικής προσωπικότητας. Ωστόσο αυτό δεν αναιρεί την κομβική σημασία του εκπαιδευτικού συστήματος στη διαμόρφωση πολλών βασικών κοινωνικών δεξιοτήτων. Κριτική σκέψη, ομαδικό πνεύμα και υψηλά επίπεδα αυτογνωσίας επιβάλλεται να διδάσκονται στις σχολικές αίθουσες, ως αναπόσπαστο κομμάτι της εκπαιδευτικής εμπειρίας.
Ορισμένοι ίσως σκέφτονται πιθανές συγκρίσεις με περασμένες γενιές και την πλημμελή έως και ανύπαρκτη παιδεία που λάμβαναν τα τότε παιδιά. Τα μεγέθη ωστόσο δεν είναι συγκρίσιμα, δεδομένου ότι επιβάλλεται να κατανοούμε το εκάστοτε περιβάλλον που τροφοδοτεί την εκπαίδευση. Πριν εκατό χρόνια, με τον μέσο όρο ζωής ενός ανθρώπου κοντά στα 50 έτη, και με τις κύριες επαγγελματικές ενασχολήσεις να περιορίζονται στην κτηνοτροφία και την καλλιέργεια της γης, ήταν επιθυμητή μόνο υποτυπώδης βασική εκπαίδευση. Σήμερα, η πλειοψηφία ζει και εργάζεται εντός αστικού ιστού με διαφορετικές σχέσεις, επαγγέλματα και μορφωτικές ανάγκες. Παρατηρούμε συνεπώς απαραίτητες δεξιότητες και αρετές όπως αμφισβήτηση, κριτική σκέψη, ενσυναίσθηση, αυτογνωσία και αυτοεκτίμηση, ως δημοφιλείς λέξεις που κατακλύζουν τις σχολικές αίθουσες, ωστόσο να παραμένουν κενές περιεχομένου. Αυτό σημαίνει ότι πιθανότατα ο μόνος λόγος που θα έρθει σε επαφή ο μαθητής μαζί τους, είναι η επιτυχημένη ένταξη τους στο μάθημα της έκθεσης, για την είσοδο τους στο πανεπιστήμιο. Βέβαια το ότι εξαιτίας αυτής της αποτυχημένης διδακτικής προσέγγισης, τα περισσότερα παιδιά καταλήγουν κατ’ ουσία ανεκπαίδευτα, αλλά και αναποτελεσματικά στη διαφύλαξη της ψυχικής τους υγείας εν μέσω του Γολγοθά των πανελληνίων εξετάσεων, δεν συντελεί πρόβλημα για την οργανωμένη πολιτεία. Άλλωστε, η μελέτη της πραγματικότητας αναδεικνύει ότι βασικός εκπαιδευτικός στόχος της πολιτείας δεν είναι προφανώς η ανάδειξη υγιών και ισορροπημένων πολιτών. Τουναντίον, το αθόρυβο δόγμα προτάσσει δυνατούς λύτες τεχνικών προβλημάτων -εξού και η αριστεία-, χωρίς καμία απολύτως καλλιέργεια ικανοτήτων οραματισμού, δημιουργίας ή εποικοδομητικής αμφισβήτησης.
Περιέργως, τα εκπαιδευτικά συστήματα σπανίως εντοπίζουν σε θέματα όπως η καλύτερη ποιότητα συνεργασίας, που εξαρτάται όχι μόνο από κανόνες αλλά κυρίως απ’ τις αρετές αυτών που συνεργάζονται. Επίσης αποφεύγουν την εκπαίδευση των παιδιών στο πώς να διαφυλάττουν την ψυχική τους υγεία ή πως ένας απ’ τους σημαντικότερους τρόπους επίτευξης ευτυχίας είναι η λησμονημένη γνώση των ορίων. Όλες οι παραπάνω δεξιότητες, για πολλούς ενδέχεται να ακούγονται κομματάκι χίπικες και ανεδαφικές. Στο κάτω κάτω, μια κοινωνία πραγματικά ενάρετων και ισορροπημένων πολιτών, ίσως καθίσταται και επικίνδυνη για lobby και κράτη. Η ικανότητα κατανόησης είναι βασική αρχή της σοφίας, αλλά και λέξη ιδιαίτερα τρομακτική για τις υψηλές βαθμίδες της εξουσίας, ώστε να την παραχωρήσει ως καταπίστευμα προς ευρεία χρήση. Βασικά, φαίνεται πως οι στρατοί πτυχιούχων αμόρφωτων, δημιουργούν το κατάλληλο μίγμα επαρχιωτισμού και αφέλειας, ώστε να είναι χρήσιμοι αλλά και ηλίθιοι. Η χειραγώγηση των ηλιθίων είναι επάγγελμα εκατομμυρίων και σίγουρα στην εποχή μας, κάποιοι πλουτίζουν απ’ αυτήν. Ίσως αυτός είναι ο λόγος που παρατηρούμε με την άνθηση των social media και τόση έμπλεη ανοησία, η οποία φημίζεται για την εδραία της αυτοπεποίθηση. Έτσι η βιομηχανική δημιουργία μονοδιάστατων ταχυδακτυλουργών της απομνημόνευσης, πρακτικά λύνει το πρόβλημα της elite τάξης για έμβιες παραγωγικές μηχανές, άνευ κριτικών δεξιοτήτων που ίσως ενέχουν ρίσκο. Στην καθομιλουμένη, τέτοιες διεργασίες περιγράφονται με τη φράση με ένα σμπάρο δυο τρυγόνια. Είναι χρήσιμος ένας νεαρός προγραμματιστής που δημιουργεί με ευκολία κώδικα, αλλά είναι ανεπαρκής στην έκφραση δυσαρέσκειας για το ότι εργάζεται αμισθί τις Κυριακές, ενώ θα προτιμούσε τη βόλτα με τη σύντροφο του. Είναι χρήσιμος ο νέος γιατρός, που ανά τρεις μέρες εκτελεί κοπιαστικές εφημερίες και πολύ σύντομα θα πάρει αυτός τη θέση των ασθενών σε κάποια κλίνη. Ειρήσθω εν παρόδω, τονίζω ότι στις ΗΠΑ, οι γιατροί και το νοσηλευτικό προσωπικό, είναι από τις συχνότερα ταλαιπωρούμενες κατηγορίες εργαζομένων με προβλήματα ψυχικής υγείας. Επίσης θέλουμε ιδιόκτητο σπίτι, υλικά αγαθά, SUV αμάξι γιατί εκπαιδευόμαστε από πολύ μικροί στην υπερεκτίμηση τους. Το τίμημα όμως αυτής της εξάρτησης, μας στερεί την ειλικρινή αποδοκιμασία του τόσο δυστυχισμένου τρόπου ζωής. Προφανώς επιβάλλεται να είμαστε οι οδηγοί σέρπα του πεπρωμένου μας και να μην εγκαταλείπουμε την ανάβαση στα δύσκολα. Αλλά εν τέλει, μην είμαστε και τόσο ανόητοι ώστε να κάτσουμε και στη χιονοστιβάδα.
Παρότι ο λευκός καπνός απ’ το κονκλάβιο της παιδείας δεν φαίνεται, θα πρέπει να ενσκήψουμε με την αρμόζουσα σοβαρότητα στα προβλήματα καθορισμού ανθρωπίνων ορίων και διαφύλαξης της ψυχικής υγείας. Τα στοιχεία είναι αδυσώπητα και μάλλον είναι άκρως καταστροφική η μόνιμη απαίτηση απ’ τους ανθρώπους να εξελίσσονται σε υπερανθρώπους. Ο Φερνάντο Πεσσόα αναρωτώμενος λέει μια εύστοχη φράση: «Γιατί η τέχνη είναι ωραία; Επειδή δεν χρησιμεύει σε τίποτα. Γιατί η ζωή είναι άσχημη: Γιατί είναι όλο ωφέλειες, σκοπιμότητες και προθέσεις». Και εγώ αναρωτιέμαι με τη σειρά μου, γιατί δεν κάνουμε το σχολείο εργαστήριο τέχνης της διδασκαλίας, ώστε να είναι και ωφέλιμο αλλά και ωραίο; Δεν αφήνω εκτός εξίσωσης τους δασκάλους, για τους οποίους η συνήθης τακτική περιστρέφεται στην καταγγελτική διάθεση ενάντια στο σύστημα –κάτι πολύ αόριστο-. Αποτελώ θιασώτη της έννοιας της προσωπικής ευθύνης και στην επικρότηση αλλά και στον καταμερισμό των ευθυνών. Δεν αναμένω απ’ τους δασκάλους να είναι όλοι χαρισματικοί εκπαιδευτικοί. Ωστόσο δεν νομίζω ότι έχει θέση μέσα στις σχολικές αίθουσες, ευρύτατη μερίδα αυτών που απλά καταθέτουν επί πληρωμή την πλήξη τους.
Το γεγονός ότι η δυτική κοσμοθεωρία παραμένει εντεινόμενη τόσο βαθιά υλιστική και άπληστη, είναι κυρίαρχο σε κάθε πτυχή της κοινωνίας. Ο Μέγας Αλέξανδρος πίστευε, ότι δεν υπάρχει τίποτε αδύνατο για αυτόν που θα προσπαθήσει. Η επιλογή του συγκεκριμένου ιστορικού προσώπου μόνο τυχαία δεν είναι, εφόσον συμπυκνώνει όλους αυτούς τους σκληρούς δείκτες μεγαλείου και κουλτούρας υπερβάσεων. Πολύ λίγοι μνημονεύουν όμως το άσχημο τέλος που είχε καθώς και την πιο άσχημη κατάληξη, της δυναστείας των απογόνων και επίγονων του. Στην κυριολεξία η επεκτατική του μανία τον κατέστρεψε σωματικά και ψυχικά, εφόσον απεβίωσε μόλις 33 ετών κατάκοπος και διαταραγμένος. Το ότι σφυρηλατήθηκε μέσα σε νικηφόρες μάχες και τη φλόγα των θυσιών, εκτός από τίτλους όπως αυτοκράτορα και επίγειου θεού, τον αποσυνέθεσε μέσα στο χωνευτήρι της παρακμής. Ακόμη τραγικότερη ήταν η κληρονομιά μίσους και δολοφονιών που άφησε στους επόμενους της δυναστείας του. Η μητέρα του Ολυμπιάδα αφού πρώτα αιματοκύλισε τη Μακεδονία, φονεύθηκε με λιθοβολισμό κατόπιν εντολής του Κασσάνδρου, ενώ ο γιος του δηλητηριάστηκε λίγο αργότερα. Αν και σε πολιτισμικό, ιστορικό και στρατηγικό επίπεδο μάλλον άφησε τεράστια παρακαταθήκη, -κάτι που θα το κρίνουν οι ειδικοί-, παρά ταύτα, πέρα απ’ τα αξιώματα∙ σε καθαρά ανθρώπινο επίπεδο, φοβάμαι ότι εκτός από δυστυχής, έχτισε προς τιμήν των κοντινών του συγγενών-συντρόφων ένα κενοτάφιο μισαλλοδοξίας, γεμάτο μόνο με αίμα και θάνατο. Αν προσδοκούμε την εξέταση περισσότερων αντίστοιχων ιστορικών περιστατικών τραγικότητας, είναι κάτι πολύ εύκολο. Πιστεύω ότι τα όρια πρέπει να συμβαδίζουν σε μπόι με το μπόι της σοφίας μας. Τα παιδιά από πολύ νωρίς, μαζί με τις δεξιότητες επιμονής, υπομονής και εργατικότητας, ίσως θα ήταν αναγκαίο να διδάσκονται και το πώς να μην συνθλίβουν τη ζωή τους. Να μάθουν μεν την αξία των στόχων, αλλά ταυτόχρονα την ανάγκη ένταξης τους εντός των εφικτών πλαισίων, χωρίς περιττή ψυχική ταλαιπωρία. Να κατέχουν πραγματική αυτογνωσία και πίστη στον εαυτό τους, την ίδια στιγμή που θα έχουν επίγνωση, ότι τα ίδια ως ώριμες προσωπικότητες, πιθανότατα θα είναι υπεύθυνα για τα καλά και τα κακά που θα τους συμβούν, τα παλάτια και τα ερείπια της ζωής τους. Η ζωή είναι μαζί χαράδρα και βουνό, φτιαγμένη από κενό και υψόμετρο. Μοναδικός εξοπλισμός μας, η πυξίδα των ονείρων αλλά και το σακίδιο της πραγματικότητας.
Ο Γιάννης Διαμαντόγλου γεννήθηκε στον `Aγιο Ιωάννη Ρέντη Πειραιά και αποφοίτησε από το Γενικό Λύκειο Αγίου Ιωάννη Ρέντη. Ολοκλήρωσε τις πανεπιστημιακές του σπουδές στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο Τμήμα Χημείας και μεταπτυχιακό πρόγραμμα στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Αθηνών με τίτλο Εφαρμοσμένη Διαιτολογία και Διατροφή με εξειδίκευση στις αλληλεπιδράσεις της διατροφής σε μοριακό επίπεδο. Κατέχει επίσης μεταπτυχιακό τίτλο από το Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, στη Διαχείριση Αποβλήτων.
Τα τελευταία χρόνια δραστηριοποιείται επαγγελματικά σε φαρμακευτική εταιρεία, ενώ στο παρελθόν έχει εργαστεί στη βιομηχανία λιπών και ελαίων καθώς και στο τμήμα έρευνας και ανάπτυξης φαρμακοβιομηχανίας. Έχει δημιουργήσει το blog θεμάτων διατροφής με τον τίτλο diatrofoskopio, ενώ ανά διαστήματα αρθρογραφεί ως συνεργάτης για διατροφολογικά θέματα σε διάφορα περιοδικά. Τιμήθηκε 2 φορές με το πρώτο βραβείο της πανελλήνιας ένωσης λογοτεχνών (ΠΕΛ) στους Δελφικούς αγώνες ποίησης 2018, καθώς και στους πανελλήνιους λογοτεχνικούς αγώνες του 2016. Έχει συγγράψει το βιβλίο «Διατροφή και συναισθήματα» (Εκδόσεις Αρμός, 2021).
Οι απόψεις του εκάστοτε άρθρου, αντικατοπτρίζουν την προσωπική άποψη του συντάκτη. Προτείνουμε, ο εν δυνάμει αναγνώστης, αφενός να προβαίνει σε έλεγχο αγοράς, για την εύρεση της πιο συμφέρουσας τιμής, αφετέρου κατά την αγορά, να επισκέπτεται οποιοδήποτε βιβλιοπωλείο, ώστε να ελέγξει από μόνος του, κατά πόσο το συγκεκριμένο ανάγνωσμα, καλύπτει τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα του.
