Το σχολείο φυλακή της σκέψης, της γνώσης, της μόρφωσης ή… Γράφει η Άννα Παππά – Επιστημονικός Σύμβουλος Εκδόσεων Φυλάτος.

Το σχολείο φυλάκη της σκέψης,της γνώσης,της μορφωσης,ή πηγή όπου ρέει ακατάπαυστα η φιλομάθεια και η μάθηση;

 Ο Bernie Trilling τονίζει την αναγκαιότητα δημιουργίας Σχολείων του Μέλλοντος, καθώς οι μαθητές που ξεκινούν το σχολείο σήμερα, θα πρέπει να προετοιμαστούν για έναν πολύ διαφορετικό κόσμο είκοσι χρόνια μετά.

Μέσα από τη νέα εξίσωση της μάθησης παρουσιάζει τις κύριες μαθησιακές δεξιότητες που απαιτούνται στην Κοινωνία της Γνώσης: «3Rs X 7Cs = 21stCentury Learning».

Η εξίσωση, όπως διατυπώθηκε από τον Trilling, αναφέρεται στις τρεις βασικές ικανότητες: της ανάγνωσης, της γραφής και της αρίθμησης (3Rs) και

στις απαραίτητες δεξιότητες του 21ου αιώνα, που είναι:

• Κριτική Σκέψη και Δράση
• Δημιουργικότητα
• Συνεργασία
• Διαπολιτισμική Κατανόηση
• Επικοινωνία
• Γνώση Η/Υ
• Επαγγελματική & Μαθησιακή Αυτοδυναμία

Το σχολείο του παρόντος δεν προηγείται της εποχής του, ούτε συμβαδίζει με αυτή. Έμεινε πίσω. Έτσι, οι μαθητές, μέσα από το σχολείο μαθαίνουν να λειτουργούν με δεδομένες στρατηγικές, με δογματικά μοντέλα ή με προτάσεις που βασίζονται στην απομνημόνευση κυρίως και ελάχιστα στην επεξεργασία. Είναι σε θέση να μπορούν να ανακαλούν κανόνες και να χρησιμοποιούν την κοινή επιστημονική γνώση για να συνάγουν ή να αξιολογήσουν συμπεράσματα, να λύνουν προβλήματα με μικρό αριθμό βημάτων επεξεργασίας, αλλά μέχρι εκεί.

Ακόμη και σήμερα το σχολείο με τις συντηρητικές μεθόδους, τα σφιχτά προγράμματα, τις εξετάσεις, τις συσσωρευμένες γνώσεις μέσα από κλειστά και δογματικά σχολικά εγχειρίδια και τέλος τη διδασκαλία-διαδικασία της «μεταφύτευσης» μοιάζει περισσότερο με φυλακή της σκέψης, της γνώσης, της μόρφωσης παρά με πηγή όπου ρέει ακατάπαυστα η φιλομάθεια και η μάθηση.

Ένα σχολείο που παρέχει εξειδικευμένη εκπαίδευση, ικανή να ανταπεξέλθει στις τεχνικές και οικονομικές απαιτήσεις των καιρών, ένα σχολείο «εργαλειακής» γνώσης, δεν παρέχει παιδεία που είναι κάτι παραπάνω από την αφυδατωμένη εκπαίδευση, γιατί η παιδεία έχει επιπλέον το άρωμα της ψυχικής και πνευματικής ανάτασης. Εκπαίδευση επιδέχεται και ένας σκύλος, παιδεία όμως όχι. Το χαρακτηριστικό είναι η εγκατάλειψη της γενικής παιδείας και η επαγγελματοποίηση της εκπαίδευσης. Στον βωμό της παγκοσμιοποίησης πολιτιστικές αξίες ισοπεδώνονται, μακραίωνες παραδόσεις καταπατούνται, η γλώσσα και η παιδεία θεωρούνται όργανα ή μέσα που θα βοηθήσουν στην ομοιογένεια. Επικρατεί η τυποποίηση των πάντων.

Η μόδα που αντικαθιστά την κουλτούρα, η διαφήμιση και τα Μ.Μ.Ε. αντικαθιστώντας εν μέρει το σχολείο, μαθαίνουν από νωρίς τον πολίτη- καταναλωτή-ψηφοφόρο τον ρόλο που θα παίζει σε όλη του τη ζωή. Άνθρωπος «ελεύθερος», χωρίς πνευματική ελευθερία, άνθρωπος του «πλανητικού χωριού».

Η θεσμοθετημένη σχολική εκπαίδευση οδηγεί στην αδράνεια της σκέψης, αντί στην ενεργοποίησή της. Το σχολείο ως εκπαιδευτικός µηχανισµός επιζητούσε πάντα τη συµµόρφωση, την υποταγή, την πειθαρχία. Σύμφωνα με αυτό, οι μαθητές πρέπει πρώτα να προσαρμοστούν, ν’ αποδεχτούν τους κανόνες του οριοθετημένου πεδίου, να δράσουν και να δημιουργήσουν στα κοινωνικά προδιεγραµµένα πλαίσια, έτσι ώστε να εξασφαλίσουν την παραμονή τους στο σύστημα. Κανένα σύστημα δε θέλει να διαλυθεί και όποιος είναι αντίθετος με αυτό, έστω και  αιτιολογημένα, απορρίπτεται.

Και ο νέος αντιδρά γιατί, σήμερα, ενώ οραματίζεται έναν κόσμο γεμάτο ισότητα και δικαιοσύνη, αντικρίζει έναν κόσμο κοινωνικών ανισοτήτων, διακρίσεων, αναξιοκρατικό, με έντονη τη διεύρυνση του χάσματος μεταξύ φτωχών και πλουσίων, ευδαιμονισμού και λατρείας του χρήματος και δε μπορεί να αποδεχθεί τελικά την πολυπλοκότητα της σημερινής κοινωνίας, δεν μπορεί να αντιληφθεί ότι έχει μείνει χωρίς όραμα, χωρίς ιδανικά.

Η κυριαρχία της εκπαίδευσης σε βάρος της παιδείας είναι που γέννησε όλα αυτά.

Το αποτέλεσμα είναι, ο νέος να οδηγείται στην απομόνωση, να είναι ευάλωτος και χωρίς καμιά αντίσταση στο σχολείο του σήμερα, το οποίο δεν είναι τίποτε άλλο από την κακή εξαλλαγή του παραδοσιακού. Δηλαδή σχολείο, «παραγωγής» μονομερών ανθρώπων, οι οποίοι καταλήγουν στην απόλυτη εξειδίκευση, με την υψηλή τεχνική και επαγγελματική κατάρτιση. Είναι όμως άνθρωποι με περιορισμένη φαντασία και με προδιαγεγραμμένα πνευματικά και ψυχικά όρια.

Στόχος του σχολείου αντιθέτως, θα έπρεπε να είναι η ποιότητα της γνώσης και η κριτική σκέψη, έτσι ώστε το άτομο να μπορεί να καλλιεργεί και να αναπτύσσει τις πνευματικές και ψυχικές του δυνάμεις, από την ημέρα που γεννιέται ως το τέλος του βίου του. Στόχος θα έπρεπε να είναι να μη χαθεί η άμιλλα, που εμπεριέχει την έννοια του ήθους, ούτε αυτή να αντικατασταθεί από τη σκληρή ανταγωνιστικότητα, η οποία έχει κανόνες αλλά δεν έχει ήθος.

Κάθε νεαρό άτομο χρειάζεται τις βασικές γνώσεις. Χρειάζεται όμως, ακόμα περισσότερα: δεξιότητες και κίνητρα τα οποία έχουν κρίσιμη σημασία.
«Οι νέοι που είναι εσωτερικά κινητοποιημένοι, (περίεργοι, επίμονοι, πρόθυμοι να ρισκάρουν) θα μαθαίνουν νέες γνώσεις και δεξιότητες συνεχώς. Θα μπορούν να βρίσκουν νέες ευκαιρίες ή να δημιουργούν δικές τους -κάτι όλο και πιο σημαντικό- καθώς οι παραδοσιακές σταδιοδρομίες θα εξαφανίζονται» (Τόνι Γουάγκνερ, 2012).

Οι αληθινά δημιουργικοί άνθρωποι, οι πρωτοπόροι επιστήμονες, οι καλλιτέχνες, ακόμη και οι επιχειρηματίες, κατάφεραν ό,τι κατάφεραν γιατί διατήρησαν εφʼ όρου ζωής μία παιγνιώδη διάθεση που είναι η μητέρα του ενθουσιασμού, της περιέργειας, της αναζήτησης, της ανεξαρτησίας και της δημιουργικότητας.

Ο Ken Robibson επιμένει ότι το σημερινό σχολείο το συνέλαβαν, το σχεδίασαν και το οικοδόμησαν για μια διαφορετική εποχή και μέσα στις ανάγκες της βιομηχανικής επανάστασης. Ο ίδιος εισηγείται ότι για να συμμετάσχουν τα παιδιά στη διδασκαλία και να επιτύχει το μάθημα, θα πρέπει η εκπαίδευση να αναπτυχθεί σε τρία μέτωπα:

• να ενθαρρύνει την εξατομικευμένη μαθησιακή διαδικασία.
• να προωθεί την περιέργεια του μαθητή μέσω της δημιουργικής διδασκαλίας.
• να επικεντρωθεί στην αφύπνιση της δημιουργικότητας μέσω εναλλακτικών διδακτικών διαδικασιών που έχουν λιγότερη έμφαση στην τυποποίηση των εξετάσεων.

Με άλλα λόγια, ένα σχολείο κοντά στα παιδιά, ένα σχολείο που το παιδί προβληματίζεται, σκέφτεται, δημιουργεί. Ένα δημιουργικό σχολείο.

Στο δημιουργικό συνεργατικό σχολείο συνυπάρχει η μάθηση με το παιχνίδι. Η ζωή στην τάξη εξισορροπεί μέχρι ένα βαθμό την έλλειψη παιχνιδιού έξω από αυτήν. Η συμμετοχική διδασκαλία προκαλεί στο παιδί την ίδια ευχαρίστηση που προκαλεί το παιχνίδι. Λειτουργούν οι ίδιοι νευροχημικοί μηχανισμοί.

Το παιδί έχει μεγάλη φαντασία και ακόμη μεγαλύτερη εφευρετικότητα. Μάλιστα το τελευταίο είναι κάτι στο οποίο αρέσκεται ιδιαίτερα. Ας το ωθήσουμε και ας το βοηθήσουμε ν’ ανακαλύψει τις γνώσεις. Να χρησιμοποιήσει τη φαντασία του, να γίνει καθημερινός εξερευνητής. Ν’ αποκομίζει από τη διαδικασία της μάθησης την ίδια χαρά και ικανοποίηση που αποκομίζει από το παιχνίδι.

Το συνεργατικό δημιουργικό σχολείο είναι το σχολείο που αναδεικνύει τα ταλέντα και τις ικανότητες όλων των παιδιών, τόσο των ικανών, όσο και των αδύνατων μαθητών. Αναδεικνύει παιδιά που γράφουν και μιλούν ορθά, αλλά και αυτά που εκφράζονται αμήχανα, αυτά που είναι οργανωμένα αλλά και τα αφηρημένα, τα ονειροπόλα, τα κοινωνικά αλλά και τα στοχαστικά, τα επιδέξια αλλά και τα αδέξια.

Η επαγωγική-διερευνητική διδασκαλία, η δραστηριοποίηση του συναισθήματος και των γνωστικών λειτουργιών, η άνεση χρόνου, η αποδοχή της διαφορετικότητας, η προώθηση της παρατήρησης είναι μερικά μόνο από αυτά που χαρακτηρίζουν ένα μαθησιακό περιβάλλον που προωθεί τη δημιουργική σκέψη. Πόσο σημαντικό αλήθεια είναι το σχολείο μας σήμερα να επιτρέπει τα «λάθη» και να δουλεύει σε αυτά, να χρησιμοποιεί προβλήματα από την πραγματική ζωή, να δίνει έμφαση στη διαδικασία, παρά στο αποτέλεσμα.

Το «Αειφόρο Σχολείο», στην έννοια του οποίου ανήκει το δημιουργικό-συνεργατικό σχολείο, έχει ενσωματώσει την ιδέα και τις αξίες της αειφορίας σε κάθε πλευρά της ζωής του, δηλαδή στη διοίκηση, στη μαθησιακή διαδικασία, στη διαχείριση των κτηρίων, στις μετακινήσεις από και προς το σχολείο, στις σχέσεις του σχολείου με την ευρύτερη τοπική κοινότητα. Ένας χώρος «ανοιχτός» και «ποιοτικός», ένα πλαίσιο επικοινωνίας και ζωής από το οποίο θα απορρέει μια διάσταση ενεργούς μάθησης, μια πρακτική αξιοποίηση του πλήθους των πληροφοριών και των γνώσεων που κατακλύζουν.

Σε επέκταση του δημιουργικού συνεργατικού σχολείου, τα κοινοτικά σχολεία που μεταμορφώνονται σε χώρους όπου μαθητές, εκπαιδευτικοί, γονείς και κοινωνικοί φορείς δημιουργούν σχέσεις αλληλεπιδρώντας. Σχέσεις που αναπτύσσονται στα πλαίσια αμοιβαιότητας, συλλογικότητας και αλληλεγγύης. Μέσω των ποικίλων συμπεριληπτικών εκπαιδευτικών και κοινωνικών τους δράσεων και παρεμβάσεων συμβάλλουν σημαντικά στην ψυχική υγεία και ευεξία των μαθητών, των οικογενειών τους και των μελών της ευρύτερης τοπικής κοινότητας. Τα παιδιά έτσι αποκτούν εμπειρίες, γνώσεις και δεξιότητες και έξω από τον χώρο της σχολείου.

Ας δώσουμε σε κάθε παιδί, μέσα από ένα σχολείο για όλα τα παιδιά, την ευκαιρία να γυρέψει ένα καινούριο «εμείς». Την ευκαιρία να γίνουν όλοι μαζί ο άνεμος και το καράβι, οι ναύτες και οι καπεταναίοι του εαυτού τους.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Παππά, Ά. (2005). Μαθαίνοντας πώς να μαθαίνω- από την ευέλικτη ώρα στο ευέλικτο σχολείο. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Φυλάτος.
• Παππά, Ά. (2016). Ο αληθινός δάσκαλος. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Φυλάτος.
• Σιδηρόπουλος, Δ. (2016). Κοινοτικά σχολεία στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και στην Αυστραλία: συμβολή στην ψυχική υγεία και ευεξία των μαθητών, των οικογενειών τους και των μελών της τοπικής κοινότητας. ΕΡΚΥΝΑ Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών- Επιστημονικών Θεμάτων. 11:187-201.
• Trilling, B. & Fadel, C. (2009). 21st Century Skills: Learning for Life in Our Times. San Francisco: Jossey-Bass.
• Wagner, T. (2012). Creating Innovators: The Making of Young People Who Will Change the World. New York: Scribner.

 https://fylatos.com/shop/ο-αληθινός-δάσκαλος/ 

 https://fylatos.com/shop/μαθαίνοντας-πως-να-μαθαίνω/

Άννα Παππά

Δασκάλα – Συγγραφέας Παιδαγωγικών Βιβλίων- Επιστημονικός Σύμβουλος Εκδόσεων Φυλάτος.

Η Άννα Δ. Παππά γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1963. Προέρχεται από οικογένεια διακεκριμένων δασκάλων.Είναι αριστούχος απόφοιτος τόσο της Παιδαγωγικής Ακαδημίας, όσο και του Παιδαγωγικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Eξειδικεύτηκε στην «Οργάνωση και Διοίκηση Σχολικών Μονάδων» στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.Από τα φοιτητικά της χρόνια ασχολήθηκε με τη λαογραφική έρευνα και δημοσίευσε σειρά άρθρων λαογραφικού, ηθογραφικού και παιδαγωγικού ενδιαφέροντος.Έκανε συνείδηση και πράξη τη «δια βίου μάθηση» και έλαβε αριθμό άλλων επιμορφώσεων σε θέματα παιδαγωγικά, πληροφορικής και διδακτικής. Μόνιμα εστιάζει το ενδιαφέρον της στο θεατρικό παιχνίδι, δραματοποίηση.Διετέλεσε επιμορφώτρια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Αθηνών σε θέματα που σχετίζονται με τις συμμετοχικές δημιουργικές δραστηριότητες στην Ευέλικτη Ζώνη. Την τελευταία δεκαετία συμμετέχει ως επιμορφώτρια σε σεμινάρια διδακτική και ανάπτυξης της συναισθηματικής νοημοσύνης, καθώς και για την εφαρμογή στην πράξη διαθεματικής και διαφοροποιημένης διδασκαλίας.Επί δύο και πλέον δεκαετίες διδάσκει όλα τα μαθήματα καθημερινά με ευέλικτο και διαθεματικό τρόπο.Τέλος, είναι παντρεμένη και έχει δύο, αριστούχους, γιους.

Πιστεύω της είναι ότι όλα τα παιδιά έχουν το δικαίωμα να μάθουν πως να μαθαίνουν και να αποκτούν δεξιότητες.

Τα ευτυχισμένα παιδικά χρόνια διαρκούν μια ολόκληρη ζωή!!

Οι απόψεις του εκάστοτε άρθρου, αντικατοπτρίζουν την προσωπική άποψη του συντάκτη. Προτείνουμε, ο εν δυνάμει αναγνώστης, αφενός να προβαίνει σε έλεγχο αγοράς, για την εύρεση της πιο συμφέρουσας τιμής, αφετέρου κατά  την αγορά, να επισκέπτεται  οποιοδήποτε βιβλιοπωλείο, ώστε να ελέγξει από μόνος του, κατά πόσο το συγκεκριμένο ανάγνωσμα, καλύπτει τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα του.