Υλισμός και σύγχρονες κοινωνίες – Γράφει ο Γιάννης Διαμαντόγλου.
Υλισμός και σύγχρονες κοινωνίες
Mια μορφή σύγχρονης βλασφημίας, συντελείται με την επέκταση της έννοιας της αγάπης σε υλικά πράγματα. Στην ουσία όταν μιλάμε για αγάπη προς πράγματα, εννοούμε τη λέξη κάθεξη. Η κάθεξη, είναι η διαδικασία μέσα από την οποία κάποιο αντικείμενο –ή πρόσωπο- γίνεται σημαντικό για εμάς. Από τη στιγμή που συμβαίνει η σύνδεση, το αντικείμενο, που παρομοιάζεται ως αντικείμενο αγάπης –αλλά δεν είναι πραγματικά-, επενδύεται με την ενέργειά μας λες και είναι μέρος του εαυτού μας, ενώ αυτή η σχέση ανάμεσα σε εμάς και στο αντικείμενο λέγεται κάθεξη. Η σύνδεση με αντικείμενα ή πρόσωπα ή ενδεχομένως ζώα συντροφιάς, αναπαριστά ομοιώματα αγάπης και σε καμία περίπτωση δεν έχει ισότιμη αξία. Μερικοί προσκολλούνται στους άλλους μόνο και μόνο για να έχουν το δικαίωμα να μιλούν για αγάπη. Η εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, αλλά και η άκρατη ψηφιοποίηση μέρους της ζωής, συνιστά το ιδανικό έδαφος προσκόλλησης σε πράγματα , καταστάσεις ή πρόσωπα. Ο άνθρωπος διψάει για ηδονικές στιγμές και προβολή αυτών. Η ένθετη προσήλωση σε εργαλεία του περιβάλλοντος που εξυπηρετούν την κάθεξη, πολλαπλασιάζεται απ τις άπειρες δυνατότητες του διαδικτύου και των social media.
Προσφάτως παρακολουθούσα μια αρκετά γνωστή youtuber με πλούσια παραγωγή σε βίντεο. Το σπίτι της μοιάζει με στούντιο διαφημίσεων, ενώ η συγκεκριμένη, ο σύντροφος της και τα δύο της μικρά παιδία συμπληρώνουν το cast των διαδικτυακών εκπομπών της. Μέχρι εδώ δεν εξιστορώ κάτι πρωτότυπο ή ξένο απ την εποχή μας. Αυτό ωστόσο που μου κάνει εντύπωση, είναι ο τρόπος με τον οποίο προωθεί τους χορηγούς της. Οι στείρες αναγνώσεις ή παρουσιάσεις διαφημιστικών μηνυμάτων σταδιακά εκλείπουν. Η βιομηχανία εμπορίας αγαθών ή υπηρεσιών, φροντίζει για την ενσωμάτωση των μηνυμάτων της πάνω στη συγκίνηση/θυμικό,(1) χρησιμοποιώντας όχι αποκλειστικά αστέρες του cinema, αλλά απλούς καθημερινούς ανθρώπους . Ένας τεράστιος αριθμός ερασιτεχνών ή ημιερασιτεχνών προωθητών (dealer) γνωρίζουν πλέον άριστα πώς να προωθούν προϊόντα βασισμένα πάνω στο συναισθηματικό χακάρισμα των εν δυνάμει καταναλωτών. Η αθόρυβη εξάπλωση της συγκινησιακής μεθόδου προώθησης αγαθών, έχει μεγιστοποιηθεί προς όλο το φάσμα των ανθρώπινων λειτουργιών. Χαρακτηριστικά στο παράδειγμα της youtuber, ήταν πολύ ενδιαφέρον ο τρόπος εξιστόρησης ενός άκρως συναισθηματικού γράμματος∙ για το τελευταίο ταξίδι καραβιού γνωστής πλοιοκτήτριας εταιρίας. Η εν λόγω εταιρία, μετά από δεκαετίες μονοπωλίου των ακτοπλοϊκών γραμμών σε συγκεκριμένα δρομολόγια και αφού έβγαλε εκατοντάδες εκατομμύρια, αποφάσισε την απόσυρση ενός πλοίου -σάπιου εδώ και καιρό-. Ακόμα και από την απόσυρση του όμως φρόντισε κάτι να βγάλει μέσω συναισθηματικής επένδυσης. Για να το πετύχει αυτό, επέλεξε την δημιουργία μιας καταχώρησης με αναφορές για ονειρικά ταξίδια, εν πλω έρωτες, παρελθοντικές θαλάσσιες στιγμές χαλάρωσης και άλλα πολλά συγγενή επινοήματα. Το γράμμα αυτό διαβάστηκε στην εκπομπή της συμπαθούς κατά τα άλλα youtuber, με την αντίστοιχη νοσταλγική μουσική και εικόνες του προς απόσυρση πλοίου. Μια υπηρεσία μέσου μεταφοράς, μαζί και το μέσο μεταφοράς, αποπειράθηκε να μετατραπούν σε αντικείμενα προσκόλλησης –κάθεξης-, μέσα σε αυτό τον περίπλοκο λαβύρινθο που ακούει στο όνομα εμπόριο. Και πραγματικά, πιστεύω ότι τα καταφέρνουν περίφημα. Νιώθω δέος και αποστροφή συνάμα γι’ αυτή τη μέθοδο δημιουργίας πλασματικών αναγκών που εξιστορώ.
Ο χρόνος διευρύνει την επιρροή των υλικών αγαθών στους ανθρώπους, εφόσον έχουμε εκπαιδευτεί να αντλούμε όλο και λιγότερη ανακούφιση από την προσκόλληση στα ίδια αντικείμενα. Έτσι καλούμαστε διαρκώς για εύρεση νέων, παραπάνω ή πολυτιμότερων αγαθών προς συμπλήρωση του δυσαναπλήρωτου κενού των προηγούμενων παρωχημένων. Αυτή η συνεχής μεταμόρφωση της κάθεξης, προκύπτει απ την ανάγκη απαγκίστρωσης απ τον ίδιο της τον εαυτό. Η εκάστοτε νέες προσταγές της, εξηγούν γιατί βαρεθήκαμε το γλυκούλι σκυλάκι μας ή το σπίτι, σύντροφό, αμάξι που για έναν ανεξήγητο λόγο πλέον δεν μας καλύπτουν όπως στο εγγύς παρελθόν. Στο ίδιο μήκος κύματος, ακολουθούν και οι ψηφιακές εξορμήσεις μας, που αλλάζουν ακατάπαυστα κατευθύνσεις. Η μια ώρα στα μέσα δικτύωσης γίνονται 3,4,5 σε ένα δαπανηρό παιχνίδι εξάντλησης του εαυτού μας, ώστε να αποκομίσει παραπάνω like και views. Η εξουθένωση και η αγρυπνία περνούν σε δεύτερη μοίρα, δεδομένης της αλαζονικής επίτευξης κάθεξης. Φτιάχνοντας και εξυψώνοντας όμως ουγκιά ουγκιά την ανάγκη μας για νέα προϊόντα, ουσιαστικά σκάβουμε φτυαριά φτυαριά το λάκκο της ευτυχίας μας.
Ενώ τα πουλιά πεθαίνουν τραγουδώντας(2), εμείς οι άνθρωποι πεθαίνουμε αψηφώντας. Αψηφώντας τους γύρω μας, το περιβάλλον αλλά και τον ίδιο μας τον εαυτό. Αδιαφορούμε για λέξεις όπως ευσπλαχνία, αλληλεγγύη, αγάπη, ευγνωμοσύνη, που πλέον μοιάζουν εξαϋλωμένες έννοιες εμπρός στο βωμό των αγαθών. Το κυνήγι του παραπάνω, ανταλλάσει την ηρεμία και αίσθηση πληρότητας με το φαραωνικό ρεπερτόριο τακτικισμών της πλεονεξίας. Η υπέρβαση των ορίων συνεπώς, για άλλη μια φορά αποκτά υπόσταση, ενώ όπως γνωρίζουμε εμπεριέχει χαρακτηριστικά τζόγου. Ακόμη όμως και αν κερδίσεις μια δυο φορές, δεν θα εξισορροπήσουν ποτέ τις άπειρες ήττες που θα κάνεις. Άλλωστε και αυτά τα μετρημένα κατορθώματα που ενδεχομένως θα καταφέρεις, δεν θα είναι άξια κρίσης, γιατί προς κρίση είναι μόνο αυτά που βελτιώνουν τη ζωή των άλλων.
Δεν θέλω να εμπλακώ στην παγίδα ανάλυσης των ιστορικών καταβολών του υλισμού. Ο περισσότερος κόσμος γνωρίζει η μπορεί να μάθει πολύ εύκολα για τις αριστοτελικές απαρχές του. Υπάρχει η γνωστή διαμάχη ιδεαλισμού και υλισμού εδώ και πολλά πολλά χρόνια. Μερικές φορές η εμμονική μας παρελθοντολογία περιφρονεί το παρόν, υπεραναλύοντας το αρχαϊκό χωρίς κανένα πρακτικό όφελος. Η συναναστροφή μου με πολλούς ανθρώπους, με έχει διδάξει για τη μεθυστική δράση της ύλης. Το χειρότερο είναι, ότι συχνά μεταφέρουμε τα συμπράγκαλα της κάθεξης και στις ανθρώπινες σχέσεις. Αν και θα ήθελα να το θάψω βαθειά μέσα μου, δεν είναι δυνατόν να μην αναφερθώ στην αναστάτωση που φέρουμε απ τον υλισμό στους διπλανούς μας. Η αρρωστημένη επιρροή περνά στις δαιδαλώδεις σχέσεις μας και όχι σπάνια, συμπεριφερόμαστε και αντιλαμβανόμαστε τους ανθρώπους ως πράγματα για προσκόλληση. Η παθολογική ζήλεια προς συντρόφους, η χρήση των παιδιών ως μπιμπελό φωτογράφησης, ακόμα και οι φημισμένες εφαρμογές γνωριμιών, μου παραχωρούν το δικαίωμα να το υποστηρίζω. Μέσα σε αυτό τον κυκεώνα αλλήλοεκμετάλλευσης, ο σύγχρονος άνθρωπος χάνει μέρος της ψυχής αλλά και της ευτυχίας του. Έχω ήδη αναφερθεί, στο ότι η λογική αρπαχτικού στιγμών ηδονής ή οι παροδικές διαστροφικές κατακτήσεις, απλά λειτουργούν ως ταΐστρες στον περιστερώνα του ναρκισσισμού. Κατ ουσία η μονογραφία της ευτυχίας δεν περιλαμβάνει τα παραπάνω κεφάλαια. Το πιο εμψυχωτικό μήνυμα προκύπτει απ την καλλιέργεια, άυλων, απλών αρετών και ανθρώπινων λειτουργιών. Ο δρόμος της κατάκτησης «αντικειμένων» αν και πιο μοδάτος, πολύ σύντομα οδηγεί στο γκρεμό. Στη ζωή μας συνήθως γινόμαστε αυτός ο ρόλος που παίζουμε συχνότερα. Αν επιζητούμε το αίσθημα πληρότητας καθώς και την αποφυγή δυσάρεστων πτώσεων, θα πρέπει να αποκτήσουμε και τις αντίστοιχες συνήθειες. Αναλογιστείτε έστω με παιδαριώδη τρόπο που βρίσκεστε εσείς προσωπικά. Είστε επιδέξιοι στο να «κατασπαράζετε» συστηματικά ανθρώπους, ικανοποιώντας τις ορέξεις πλεονεξίας; Έχετε πει καλή κουβέντα για άνθρωπο; Νιώθετε λύκοι σε έναν κόσμο προβάτων; Οι φιλοδοξίες σας προσπερνούν τους πάγιους ηθικούς φραγμούς; πόσους ανθρώπους χρησιμοποιήσατε τελευταία ώστε να αποκομίσετε ίδιον όφελος; Ευγνωμονείτε ποτέ κάποιον; Σας έχει ευεργετήσει κάποιος συνάνθρωπος; Αγκαλιάσατε ποτέ τον/την σύντροφο σας έπειτα απλά από ένα κύμα αγάπης και όχι μετά από μια ιδιοτελή σκέψη; Νιώθετε πλήρεις; Κρατάτε το λόγο σας, και αν όχι εξηγείτε με ειλικρίνεια γιατί; Ποιο ήταν το όνειρο σας ως παιδί; το εκπληρώσατε και αν όχι γιατί; Πριν χιμήξουμε στις ευκαιρίες, ας σκεφτούμε ψύχραιμα αν είναι έγκυρες αυτές οι ευκαιρίες για εμάς προσωπικά. Μήπως είμαστε θύματα του ιδιότυπου marketing ωφελιμισμού και όχι θιασώτες της πραγματικής αγάπης, των αυθόρμητων ονείρων και της δημιουργίας; Η δυσκολία πολύ συχνά δεν έγκειται μόνο στην ανάπτυξη του εαυτού μας, αλλά στο πώς θα αφήσουμε πίσω τον κακό μας εαυτό.
(1)Η συγκίνηση(affect) είναι η βιωματική κατάσταση του συναισθήματος. Στην καθημερινή γλώσσα, όροι όπως συγκίνηση(affect), συναίσθημα(emotion) και διάθεση(mood) χρησιμοποιούνται συχνά εναλλακτικά. Η συγκίνηση είναι η ανώτερη κατηγορία. Τα συναισθήματα και οι διαθέσεις είναι καταστάσεις που ανήκουν σε αυτή την κατηγορία.
(2)Το σίριαλ βασίστηκε στο επιτυχημένο μυθιστόρημα της συγγραφέως Colleen McCullough, με τον Ρίτσαρντ Τσάμπερλεϊν να υποδύεται τον νεαρό και φιλόδοξο ιερέα Ραλφ ντε Μπρικασάρ. Η σειρά κυκλοφόρησε το 1983 και μετέτρεψε έναν ιερέα σε sex symbol.
Οι απόψεις του εκάστοτε άρθρου, αντικατοπτρίζουν την προσωπική άποψη του συντάκτη. Προτείνουμε, ο εν δυνάμει αναγνώστης, αφενός να προβαίνει σε έλεγχο αγοράς, για την εύρεση της πιο συμφέρουσας τιμής, αφετέρου κατά την αγορά, να επισκέπτεται οποιοδήποτε βιβλιοπωλείο, ώστε να ελέγξει από μόνος του, κατά πόσο το συγκεκριμένο ανάγνωσμα, καλύπτει τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα του.
