Ο Στράβων,τα όρια του ‘Ελληνισμού και η Κύπρος – Γράφει ο Θανάσης Μουσόπουλος.
Ο ΣΤΡΑΒΩΝ, ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΚΑΙ Η ΚΥΠΡΟΣ
Του Θανάση Μουσόπουλου
Τιμώντας τα πενήντα χρόνια από την μεγάλη Πληγή της Κύπρου του 1974, θεωρούμε πολύ σημαντική την αναφορά μας στη συμβολή του Στράβωνα στην παρουσία της Κύπρου και άλλων περιοχών που καθορίζουν τα όρια του Ελληνισμού.
Στο κείμενό μας αυτό θα επικεντρωθούμε στην Κύπρο, ξεκινώντας από το έργο του Στράβωνα, με το οποίο έχουμε ασχοληθεί στο παρελθόν, ιδιαίτερα στα μαθήματά μου της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας στο Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης, κατά το ακαδημαϊκό έτος 2017-18.
Ο Στράβων γεννήθηκε περίπου το 64 π.Χ. στην Αμάσεια του Πόντου από κρητικούς γονείς. Έζησε μερικά χρόνια στη Ρώμη και περιηγήθηκε μεγάλο μέρος του τότε γνωστού κόσμου. Πέθανε το 24 μ.Χ.
Είναι ο μεγαλύτερος γεωγράφος της αρχαιότητας. Από τα βιβλία του έχουμε τα ‘Γεωγραφικά’ σε 17 βιβλία, από τα οποία το 1 και 2 αναφέρονται στη φυσική και μαθηματική γεωγραφία, τα βιβλία 3 – 10 περιέχουν τη γεωγραφία της Ευρώπης, τα 11 – 16 της Ασίας και το βιβλίο 17 τη γεωγραφία της Αφρικής. Στο έργο υπάρχουν λάθη, όμως ο Στράβων μένει πιστός στην επιστημονική αντίληψη της γεωγραφίας. Η γλώσσα του Στράβωνα είναι, με λίγες ιδιορρυθμίες, η κοινή της εποχής.
Ο Στράβων βασίζει τις περιγραφές του στην κλιματολογική κατάσταση και εδαφική σύσταση των διαφόρων χωρών. Το περιβάλλον κατά το συγγραφέα επιδρά στην ιστορική πορεία των λαών.
Το μεγαλούργημα αυτό έχει τύχει πολλών εκδόσεων, η καλύτερη των οποίων θεωρήθηκε για την εποχή της εκείνη του Ντιντό (Didot) (Παρίσι 1853) που συνοδευόταν με πίνακες και σχόλια του G. Muder. Σπουδαία επίσης υπήρξε και εκείνη που η μετάφρασή της στη γαλλική έγινε κατ’ εντολήν του Μεγάλου Ναπολέοντα με τον τίτλο «Geographie de Strabon», που εκδόθηκε σε πέντε τόμους μεγάλου σχήματος από τον λαμπρό Γάλλο γεωγράφο Γκοσλέν (Gosselin). Επίσης και η έκδοση των «Γεωγραφικών» του Στράβωνα από τον Αδαμάντιο Κοραή υπήρξε μνημειώδης.
Εκείνο, όμως, που είναι ιδιαίτερα σημαντικό είναι ότι ο Ιωάννης Καποδίστριας του Στράβωνα τις πληροφορίες και απόψεις έλαβε υπόψη του διεκδικώντας τα όρια του νεότευκτου ελληνικού κράτους.
Διαβάζουμε σε σχετικά εγχειρίδια νεοελληνικής ιστορίας.
Στο Παρίσι το Σεπτέμβριο του 1827 συνέταξε το περίφημο κείμενο για τα σύνορα που έπρεπε να έχει το ελληνικό κράτος, δίνοντας κατηγορηματικές απαντήσεις στο ερωτηματολόγιο που του έστειλε ο Άγγλος υφυπουργός του πολέμου και των Αποικιών Wilmot-Horton, σχετικά με την τότε γενική κατάσταση της Ελλάδος. Στο ερώτημα του Άγγλου υφυπουργού «Τι πρέπει να εννοήσωμεν λέγοντες Ελλάδα σήμερον;», ο Καποδίστριας απάντησε:
«Το ελληνικόν Έθνος σύγκειται εκ των ανθρώπων, οίτινες από αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως δεν έπαυσαν ομολογούντες την ορθόδοξον πίστιν, και την γλώσσαν των πατέρων αυτών λαλούντες, και διέμειναν υπό την πνευματικήν ή κοσμικήν δικαιοδοσίαν της Εκκλησίας των, όπου ποτέ της Τουρκίας και αν κατοικώσι».
Για να κατοχυρώσει περισσότερο – κατά τις διάφορες φάσεις των διαπραγματεύσεων με τις μεγάλες δυνάμεις – τα επιχειρήματά του, ως προς την έκταση των ελληνικών συνόρων, ο Καποδίστριας επικαλέσθηκε τις μαρτυρίες του Έλληνα γεωγράφου Στράβωνα, που οριοθετούσε την «κυρίως λεγομένην Ελλάδα» από την Πελοπόννησο και τη Θεσσαλία και όλη τη Μακεδονία και την Ήπειρο, ως τα νησιά των δύο πελάγων, Ιονίου και Αιγαίου, ως και τη Μικρά Ασία. Αυτά ήταν τα ιστορικά και φυσικά σύνορα της Ελλάδας, τα οποία οι Έλληνες είχαν ιερό χρέος να διεκδικήσουν.
Οι τρεις πρέσβεις υπέβαλλαν στον Καποδίστρια – ως απάντηση στο υπόμνημά του – «ρηματικήν δήλωσιν» με 28 ερωτήματα, σχετικά με τη γενική κατάσταση της Ελλάδος. Ο Καποδίστριας απάντησε και ως προς τον θαλάσσιο χώρο το Αιγαίου έγραφε: «περί δε των νήσων, εκ τε της ιστορίας και εκ των μνημείων και των λοιπών πάντων μαρτυρείται ομοίως ότι και η Κύπρος και η Ρόδος και πολλαί άλλαι νήσοι αποσπάσματα εισί της Ελλάδος». Και όλα αυτά τα «εδάφη είχον βραχεί υπό του αίματος των Ελλήνων κατά την Ήπειρον και τας νήσους». Οι τρεις δυνάμεις αν ήθελαν να επιτύχουν την οριστική κατάπαυση του πολέμου έπρεπε να οριοθετήσουν τα σύνορα της Ελλάδος με βάση τη φυσική διαμόρφωση του εδάφους της Ελλάδος: «αρκεί να ακολουθήσωμεν το σύνορον – γράφει – όπερ αυτή η φύσις φαίνεται αποδείξαι εις τους Έλληνας. Έστι δε η οριοθεσία, ή μάλλον η διαχώρισις η φυσική, η του Ολύμπου, από Κατούνας μέχρι των κορυφών της Πίνδου…» μέχρι το Δέλβινο, κοντά στους Αγίους Σαράντα, στη Βόρειο Ήπειρο.
Στο ιδ’ βιβλίο των Γεωγραφικών του Στράβωνα περιγράφονται τμήμα των Κυκλάδων και της αντιπέρα όχθης αυτών της λεγόμενης Ιωνίας: Παμφυλία, Ισαυρία, Καρία, Λυκία, Πισιδία, Κιλικία και Κύπρος. Θα παραθέσω μια επιλογή από τις παραγράφους που αναφέρονται στην Κύπρο (κείμενο – μετάφραση από τον τόμο Στράβωνος Γεωγραφικά, Βιβλίο 14ο, «Οι Έλληνες» έκδ. Κάκτος, 1994, μετ. Πάνος Θεοδωρίδης
Α – 6 § 2
Ἔστι δ᾽ ὁ μὲν κύκλος τῆς Κύπρου σταδίων τρισχιλίων καὶ τετρακοσίων εἴκοσι κατακολπίζοντι· μῆκος δὲ ἀπὸ Κλειδῶν ἐπὶ τὸν Ἀκάμαντα πεζῆι σταδίων χιλίων τετρακοσίων ὁδεύοντι ἀπ᾽ ἀνατολῆς ἐπὶ δύσιν.
Α – Η ακτογραμμή της Κύπρου είναι τρεις χιλιάδες τετρακόσια είκοσι στάδια ακολουθώντας τις ακτές. Μήκος έχει από Κλείδες στον Ακάμαντα, περπατώντας από ανατολή σε δύση, χίλια τετρακόσια στάδια.
Β – 6 § 2
ἔστι δὲ ἑτερόμηκες τὸ ὅλον τῆς νήσου σχῆμα͵ καί που καὶ ἰσθμοὺς ποιεῖ κατὰ τὰς τὸ πλάτος διοριζούσας πλευράς· ἔχει δὲ καὶ τὰ καθ᾽ ἕκαστα ὡς ἐν βραχέσιν εἰπεῖν οὕτως͵ ἀρξαμένοις ἀπὸ τοῦ προσεχεστάτου σημείου τῆι ἠπείρωι.
Β – Το σχήμα του νησιού είναι μακρόστενο, αλλά σχηματίζει επίσης στενές περιοχές σε μερικά σημεία του πλάτους του. Διαθέτει επίσης ξεχωριστά σημεία, τα οποία θα περιγράψω εν συντομία, αρχίζοντας από το πιο κοντινό στην ήπειρο.
Γ – 6 § 3
εἶθ᾽ ἡ Πάφος͵ κτίσμα Ἀγαπήνορος καὶ λιμένα ἔχουσα καὶ ἱερὰ εὖ κατεσκευασμένα· διέχει δὲ πεζῆι σταδίους ἑξήκοντα τῆς Παλαιπάφου͵ καὶ πανηγυρίζουσι διὰ τῆς ὁδοῦ ταύτης κατ᾽ ἔτος ἐπὶ τὴν Παλαίπαφον ἄνδρες ὁμοῦ γυναιξὶν συνιόντες καὶ ἐκ τῶν ἄλλων πόλεων. φασὶ δ᾽ εἰς Ἀλεξάνδρειάν τινες ἐκ Πάφου σταδίους εἶναι τρισχιλίους ἑξακοσίους.
Γ. – Στη συνέχεια η Πάφος, κτίσμα του Αγαπήνορα, με λιμάνι και ναούς χτισμένους εξαιρετικά. Απέχει από την ξηρά εξήντα στάδια από την Παλαίπαφο. Κάθε χρόνο πάνω σε αυτό τον δρόμο έρχονται λιτανεύοντας και γιορτάζοντας άνδρες και γυναίκες από διάφορα μέρη του νησιού προς την Παλαίπαφο. Λένε ότι από την Πάφο στην Αλεξάνδρεια είναι τρεις χιλιάδες εξακόσια στάδια.
Δ – 6 § 5
Διάκειται μὲν οὕτως ἡ Κύπρος τῆι θέσει. κατ᾽ ἀρετὴν δ᾽ οὐδεμιᾶς τῶν νήσων λείπεται· καὶ γὰρ εὔοινός ἐστι καὶ εὐέλαιος σίτωι τε αὐτάρκει χρῆται· μέταλλά τε χαλκοῦ ἐστιν ἄφθονα τὰ ἐν Ταμασσῶι͵ ἐν οἷς τὸ χαλκανθὲς γίνεται καὶ ὁ ἰὸς τοῦ χαλκοῦ͵ πρὸς τὰς ἰατρικὰς δυνάμεις χρήσιμα.
Δ. – Αυτή λοιπόν είναι η θέση της Κύπρου. Η ευφορία της είναι ίδια με των άλλων νησιών. Έχει καλό κρασί, καλό λάδι, αυτάρκεια στο σιτάρι. Έχει άφθονα μεταλλεία χαλκού στην Ταμασσό, όπου και γίνεται το χαλκανθές και ένα οξείδιο του χαλκού, που είναι χρήσιμα στην ιατρική.
Ε – 6 § 6
Πρότερον μὲν οὖν κατὰ πόλεις ἐτυραννοῦντο οἱ Κύπριοι͵ ἀφ᾽ οὗ δ᾽ οἱ Πτολεμαϊκοὶ βασιλεῖς κύριοι τῆς Αἰγύπτου κατέστησαν͵ εἰς ἐκείνους καὶ ἡ Κύπρος περιέστη συμπραττόντων πολλάκις καὶ τῶν Ῥωμαίων […] Πτολεμαῖος͵ ἀδελφὸς τοῦ Κλεοπάτρας πατρὸς […] κατελύθη͵ Ῥωμαῖοι δὲ κατέσχον τὴν νῆσον͵ καὶ γέγονε στρατηγικὴ ἐπαρχία καθ᾽ αὑτήν.
Ε. – Στα παλιά τα χρόνια οι Κύπριοι κυβερνιούνταν από τυράννους κατά πόλεις. Από τότε που οι Πτολεμαίοι ‘εγιναν κύριοι της Αιγύπτου, η Κύπρος πέρασε στην εξουσία τους και οι Ρωμαίοι συνεργάστηκαν μαζί τους […] Ο Πτολεμαίος, αδελφός του πατέρα της Κλεοπάτρας […] καταργήθηκε και οι Ρωμαίοι πήραν το νησί και έγινε στρατιωτική επαρχία από μόνη της.
Οι απόψεις του εκάστοτε άρθρου, αντικατοπτρίζουν την προσωπική άποψη του συντάκτη. Προτείνουμε, ο εν δυνάμει αναγνώστης, αφενός να προβαίνει σε έλεγχο αγοράς, για την εύρεση της πιο συμφέρουσας τιμής, αφετέρου κατά την αγορά, να επισκέπτεται οποιοδήποτε βιβλιοπωλείο, ώστε να ελέγξει από μόνος του, κατά πόσο το συγκεκριμένο ανάγνωσμα, καλύπτει τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα του.
