Sandro Botticelli – Η συκοφαντία – Γράφει ο Μπουζάρας Δημήτρης
«Η συκοφαντία»
Το έργο βρίσκεται στη συλλογή του μουσείου Ουφίτσι στη Φλωρεντία, την οποία και θα προτείναμε ανεπιφύλακτα να επισκεφτείτε, εφόσον βρεθείτε εκεί.
Ο Απελλής ήταν ο διασημότερος αρχαίος Έλληνας ζωγράφος. Υπήρξε ο αγαπημένος ζωγράφος του Μεγάλου Αλεξάνδρου και η ακμή του ήταν κατά την ελληνιστική περίοδο-323-30 π.Χ.Ο τόπος που γεννήθηκε, δεν έχει προσδιοριστεί με ακρίβεια. Εικάζεται πως ήταν η Κως ή η Έφεσος. Οι περισσότερες πληροφορίες μας έρχονται από τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο (23-79 π.Χ.).Δυστυχώς δεν έχει σωθεί κανένα έργο ζωγραφικής του πάρα μόνο γλυπτά.
Ο πίνακας που θα δούμε σήμερα έχει ως τίτλο, «Η συκοφαντία». Ο πίνακας φιλοτεχνήθηκε από τον Botticelli ο οποίος τον εμπνεύστηκε από περίγραφες. Ο Botticelli, έχουμε πει, ήταν στενά συνδεδεμένος με την οικογένεια των Μεδίκων.
Αρχικά παρατηρώντας τον, θεωρούμε πως περιγράφει την πολυπλοκότητα του ανθρώπινου βίου και πρόκειται σαφώς για ένα αλληγορικό πίνακα, ο οποίος αν παρατηρήσουμε στο κάτω μέρος της βάσης του θρόνου, έχει και μυθολογικές σκηνές.
Διαβάζεται από δεξιά προς τα αριστερά και ας πάμε να τον δούμε:
Ένας βασιλιάς, κάθεται στο θρόνο του, ο οποίος παρατηρούμε πως έχει αυτιά γαϊδάρου! Πρόκειται, για το γνωστό Βασιλιά Μίδα.Ο βασιλιάς Μίδας, ήταν κατά τη μυθολογία ο Βασιλιάς της Φρυγίας, ο οποίος, έλαβε ως δώρο, από το Θεό Διόνυσο -λόγω του τρόπου με τον οποίο φέρθηκε σε αιχμάλωτο του, ο οποίος απεδείχθη αργότερα πως ήταν ακόλουθος του Θεού- την ικανότητα κατόπιν αιτήματος του φυσικά, ότι αγγίζει να γίνεται χρυσό.Η ιστορία είναι γνωστή σε όλους και αποτελεί ηθικό δίδαγμά. Αυτό ίσως που δεν είναι γνωστό, είναι πως για να σταματήσει αυτό το φαινόμενο, το οποίο έφερε σε δεινή θέση τον Μίδα, έπρεπε ο βασιλιάς να ξεπλένει τα χέρια του στον ποταμό Πακτωλό.
Ο πίνακας λοιπόν, αναπαριστά το γνωστό βασιλιά Μίδα, τον οποίο βλέπουμε στη δεξιά πλευρά με βλέμμα σκεπτικό. Δυο γυναικείες μορφές, αριστερά και δεξιά του, φαίνεται να του ψιθυρίζουν κάτι στο κάθε αυτί.Οι δύο γυναίκες μορφές, είναι η υποψία και η άγνοια. Οι οποίες, προσπαθούν να τον επηρεάσουν προφανώς, αρνητικά.Στο κέντρο έχουμε μια αντρική μορφή με σχισμένα μαύρα ρούχα, η οποία, δεν έχει πλήρως ταυτοποιηθεί. Πιθανολογείται πως αναπαριστά το Χάρο.
Επίσης, η άλλη γυναικεία μορφή με το μπλε φουστάνι, η οποία κρατά ένα δαυλό στο χέρι, είναι η συκοφαντία. Κράτα από τα μαλλιά και σέρνει ένα δυστυχή άνθρωπο εμπρός στο βασιλιά, για να τον δικάσει.Ο άνδρας εκείνος, προσεύχεται στο Θεό για να αποδειχτεί η αθωότητα του και να γλυτώσει την πιθανή ποινή, σα να είναι μόνη του ελπίδα η προσευχή στα Θεία.Η συκοφαντία, έχει άλλες δυο γυναικείες μορφές μαζί της, οι οποίες τη στολίζουν και προσέχουν την εικόνα της. Πρόκειται για τη ζήλεια και την απάτη.
Κατόπιν προς τα αριστερά, βλέπουμε μια γυναικεία μορφή ακόμη, η οποία φορά μαύρα, δείχνει εξαθλιωμένη, μοιάζει γεροντική ως μορφή και δε δείχνει το πρόσωπο της. Πρόκειται για τη μετάνοια,η οποία, ενώ δείχνει προς τον άνθρωπο, παράλληλα κοιτά την γυμνή γυναικεία μορφή στα αριστερά, η οποία συμβολίζει την αλήθεια.
Η αλήθεια, δείχνει με το δάκτυλο της προς τον ουρανό και μας μεταφέρει το μήνυμα πως τίποτα δεν έχει τελειώσει ακόμη, τίποτα δεν έχει κριθεί οριστικά από τον τελικό κριτή.Θα λάμψει και θα βγει στο φως σε ένα άλλο κόσμο, εκείνο, των ουρανών, στον οποίο ούτως η άλλως, θριαμβεύει.Η αλήθεια μας δείχνει προς τον κόσμο του νοητού, μας δείχνει την κατεύθυνση της μεταθανάτιας δικαίωσης.Επίσης εδώ, η γυμνή γυναίκεια μορφή – η αλήθεια -παραπέμπει στη Αφροδίτη, η οποία συμβολίζει αφενός το σαρκικό ερώτα και αφετέρου τον πνευματικό, τον πλατωνικό έρωτα.
«Η συκοφαντία» ήταν ο τελευταίος μυθολογικός πίνακας του Botticelli λόγω του φόβου.Δεχόταν απειλές από το Σαβοναρόλα, στα πλαίσια της έξαρσης του θρησκευτικού συναισθήματος της εποχής και μάλιστα κάποιοι είχαν φτάσει σε σημείο να καταστρέψουν έργα του για εκφοβισμό.Ο Τζιρόλαμο Σαβοναρόλα ήταν πολιτικός και θρησκευτικός ηγέτης της Φλωρεντίας. Είχε απαιτήσει από καλλιτέχνες και πολίτες να παραδώσουν στην “Πυρά της ματαιοδοξίας” όλα τα έργα τα οποία έρχονταν σε αντίθεση με το πνεύμα της εποχής, το χριστιανικό ιδεώδες και τις αξίες της θρησκείας όπως εκείνος και οι όμοιοι του εννοούσαν. Όλα τα έργα, που θεωρούσε πως ήταν αντίθετα με το πνεύμα της θρησκείας και τα οποία θεωρούσε πως καλούσαν το λαό προς τις σκοτεινές δυνάμεις, υπηρετώντας, το αιώνιο κακό.
Αυτή δεν ήταν μια απλή απαίτηση δίχως αντίκρισμα εκείνη την εποχή, πολλές φορές επέσυρε ακόμη και το θάνατο στους ανυπάκουους, οι οποίοι θεωρούνταν αυτόματα, εργαλεία του Σατανά.Έτσι λοιπόν ο Botticelli λόγω αυτού του γεγονότος μείωσε την παραγωγή έργων με κοσμικό περιεχόμενο. Πάρα το φως που είχε αρχίσει να μπαίνει από κάθε δυνατή χαραμάδα, η αναγέννηση ήταν ακόμη μια εποχή μετάβασης και όπως κάθε τέτοια περίοδο έκρυβε ακόμη σκοτεινιά και κίνδυνο για όλους.
Το μήνυμά -του πίνακα -θα έπρεπε να ήταν σύμφωνο και να προάγει τα χριστιανικά ιδεώδη, ωστόσο, το οξύμωρο εδώ είναι πως πρόκειται για ένα μήνυμα με χριστιανικό περιεχόμενο το οποίο δημιουργήθηκε με εργαλεία της αρχαιότητας τα οποία εξ ορισμού, θεωρούνταν παγανιστικά.Το θέμα της ηθικής, προβλημάτισε τους Έλληνες φιλοσόφους όπως ο Πλάτωνας, ο οποίος πίστευε στην μετενσάρκωση επηρεασμένος από τους Αιγυπτίους.Το «Γιατί κυριαρχεί η αδικία στη ζωή μας» δεν είναι ένα ερώτημα της σύγχρονης εποχής όπως ίσως νομίζαμε, απασχόλησε και τους Έλληνες φιλοσόφους, είναι ένα ερώτημα, που χάνεται στο χρόνο, ένα, από τα πολλά.
Όσο για την απάντηση, η οποία ουσιαστικά είναι ίδια στην πορεία του χρόνου, θα πρέπει να την αναζητήσουμε βαθιά μέσα μας, επανεξετάζοντας αντικειμενικά αυτή τη φορά, την ηθική, της ηθικής μας, τόσο σε ατομικό επίπεδο όσο και σε συλλογικό.
Προτεινόμενα.
Ο λόγος του έργου τέχνης και ο χωροχρόνος
Το έργο τέχνης, ως λόγος του ανθρώπου, εκδηλώνεται μέσω της ύλης, εικονίζειτην εκπόρευση του πνεύματος στην ύλη, τη μορφοποίηση της ενορατικής σύλληψης του καλλιτέχνη σε υλική υπόσταση μέσα στον χώρο. Η στιγμή της δημιουργίας του έργου τέχνης είναι η ενσάρκωση της ιδέας σε ορατή εμπειρία. Η διακριτική αυτή στιγμή της γέννησης του έργου τέχνης, στη σημειολογική αλλά και στην εννοιολογική διάστασή της, ορίζεται με την αρχαία ελληνική λέξη «Έρως».
Οι απόψεις του εκάστοτε άρθρου, αντικατοπτρίζουν την προσωπική άποψη του συντάκτη. Προτείνουμε, ο εν δυνάμει αναγνώστης, αφενός να προβαίνει σε έλεγχο αγοράς, για την εύρεση της πιο συμφέρουσας τιμής, αφετέρου κατά την αγορά, να επισκέπτεται οποιοδήποτε βιβλιοπωλείο, ώστε να ελέγξει από μόνος του, κατά πόσο το συγκεκριμένο ανάγνωσμα, καλύπτει τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα του.
